Rusiya Bakıya Azərbaycanda atom elektrik stansiyası tikməyi təklif edib və Energetika naziri Pərviz Şahbazov bildirib ki, Azərbaycan tərəfi Rusiya tərəfinin təklifini nəzərdən keçirir.
Oktyabrın 3-də Soçidəki Rusiya və Azərbaycan prezidentlərinin görüşündən sonra bu mövzuda danışan Rusiyanın “Rosatom” şirkətinin baş direktoru Aleksey Lixaçov gələcəkdə inşa ediləcək atom stansiyasının azərbaycanlı həmkarlarının istədiyi kimi olacağını bildirib.
“Əlbəttə ki, Azərbaycana əlavə elektrik enerjisi istehsalına ehtiyac duyulur və bunu “Rosatom” rəhbəri Aleksey Lixaçov da hiss edərək, 2018-ci ildə Azərbaycanda elektrik istehlakının artımının 18% olduğunu qeyd edib. Bu, məqam əlbəttə ki, rol oynayır. Lakin Azərbaycanda nüvə enerjisinin inkişafı məsələsi həm Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin amilini, həm də hazırda Cənubi Qafqazda yalnız Ermənistandakı Metsamorda nüvə stansiyasının olmasını nəzərə alsaq daha da siyasi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan müttəfiqi Türkiyə ilə illərdir Ermənistana qarşı nüvə silahı üçün lobbiçilik edir, regional təhlükəsizlik üçün ekoloji təhlükə olduğu iddia edilən Metsamor Atom Elektrik Stansiyasının bağlanmasını tələb edirdi”, - deyə erməni müəllif Aram Sarkisyan qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, nüvə əleyhinə kampaniyanın əsl məqsədi Ermənistanın enerji təhlükəsizliyini və nəticədə ümumilikdə dövlət təhlükəsizliyini zəiflətməkdir.
“Bu kontekstdə Azərbaycanın nüvə enerjisini inkişaf etdirməklə hansı siyasi, geosiyasi problemləri həll etməyə çalışacağını müəyyən etmək lazımdır. Digər tərəfdən, Azərbaycan tərəfinə belə bir təklif verən Rusiyanın geosiyasi, iqtisadi, maliyyə və ya digər səbəbləri maraqlıdır”, - deyə o bildirib.
Rusiya tərəfi Ermənistan ilə nüvə enerjisi sahəsində də yaxından əməkdaşlıq edir. Məlumdur ki, Ermənistan tərəfi də öz növbəsində Metsamor Atom Elektrik Stansiyasının yenidən açılmasından sonra Rusiya ilə yeni bir atom elektrik stansiyasının inşası barədə danışıqlar aparır. Həmçinin, Rusiyanın dəstəyi ilə Türkiyədə “Akkuyu” AES qurulur.
Məsələ ilə bağlı Ermənistan Enerji Təhlükəsizliyi İnstitutunun prezidenti Vahe Davtyan bildirib ki, Azərbaycanda atom elekrik stansiyasının tikintisi ilə bağlı müzakirələr və söhbətlər 2000-ci illərin əvvəllərindən başlayıb.
“2007-2008-ci illərdə, təxminən 1500 MVt gücündə bir atom elektrik stansiyası qurmaq üçün dəqiq bir layihə meydana gəldikdə, bu fikir daha da sürət qazanmışdı. Sonra 2018-ci ilin sonlarında - Rusiyanın “TASS” agentliyi tərəfindən yayımlanan məlumatda Rusiya və Azərbaycanın nüvə stansiyası tikmək perspektivlərini müzakirə etdikləri ifadə edilib. Beləliklə, “Rosatom” rəhbərliyinin bir həftə əvvəl Putin-Əliyev görüşündən sonra verdiyi təklif olduqca gözlənilən və son hadisələrin ümumi məntiqinə uyğundur.
Düzdür, hələlik konkret detallar yoxdur, lakin tərəflərin əhval-ruhiyyəsini və “Rosatom” rəhbərinin rəsmi açıqlamasını nəzərə alsaq, çox güman ki, 1200 MVt-a qədər böyük elektrik stansiyasının tikilməsindən söhbət gedir.
Nüvə Elektrik Stansiyası layihəsinin həyata keçirilməsi hazırda həm iqtisadi, həm də geosiyasi baxımdan Azərbaycan üçün son dərəcə aktualdır.
Əlbəttə, bu məsələdə Azərbaycanda baş verənlərə diqqətlə yanaşmalıyıq. Niyə, ona görə ki, nüvə stansiyasının inşasından sonrakı addımın da Azərbaycan siyasi elitası arasında nüvə proqramlarının həyata keçirilməsi üçün müəyyən ambisiyaların formalaşması olacağı istisna edilməməlidir. Xüsusilə Azərbaycan ilə Pakistan arasında strateji, hərbi-texniki əməkdaşlığı nəzərə alaraq, bunu da istisna etməməliyik. Bildiyimiz kimi, nüvə silahına sahib olan Pakistan, nüvə silahına malik olan ölkələrin təmsil olunduğu birliyə daxil deyil. İslamabad ilə Bakı arasında sıx hərbi-texniki əməkdaşlıq və fəal təcrübə mübadiləsi nəzərə alınsa, tərəflərin bir gün bu istiqamətdə qərar verəcəyi və müəyyən addımlar atacağı da istisna edilməməlidir. Bu, istisna edilməməsi lazım olan başqa bir ssenaridir. Bu sahədə ümumi mozaika bundan ibarətdir”, - deyə Davtyan bildirib.
O qeyd edib ki, dinc məqsədlə atom inkişaf etdirən hər hansı bir ölkənin lazımi maliyyəsi olduqda nüvə silahını da inkişaf etdirmə gücünə və potensiala sahib ola bilər.
“Nüvə stansiyası olan bütün dövlətlərin də belə bir imkanı var. Ancaq Ermənistanın da 1990-cı illərin ortalarında imzaladığı nüvə silahının yayılmamasına dair müqavilə mövcuddur. Əvvəlcə 1970-ci illərin əvvəllərində SSRİ tərəfindən imzalanıb, sonra 1994-95-ci illərdə Ermənistan müqaviləyə qoşulub. Müqaviləni bir sıra ölkələrin imzalamasına baxmayaraq, bəzi ölkələrdə hələ də nüvə proqramlarının inkişafı istiqamətində addımlar atılır ki, bu da təbii ki, ümumi nüvə təhlükəsizliyi sistemini pozur”, - deyə Davtyan bildirib.
O, Rusiyanın burada ilk növbədə geosiyasi yox, maliyyə məqsədləri güddüyünü bildirib.
“Bir şeyi birmənalı şəkildə qeyd edək, əgər Ermənistanda Atom Elektrik Stansiyasının yeni bir blokunun inşası barədə danışırıqsa, burada Rusiya tərəfinə və “Rosatom” şirkətinə təkcə bu layihənin operatoru deyil, həm də maliyyə donoru kimi baxırıq. Təməl ssenaridə Rusiya tərəfi Ermənistanda yeni nüvə elektrik stansiyası qurması üçün lazımi vəsait ayırmalı olduğunu düşünür.
Azərbaycana gəlincə, burada tamamilə fərqli bir vəziyyət var. Azərbaycan özü maliyyələşdirməyə hazır olduğunu və nüvə elektrik stansiyası tikmək üçün ehtiyat fondlarından lazımi vəsaiti ayırmağa hazır olduğunu bəyan edir. Bu vəziyyətdə Rusiya bu layihənin operatoru rolunda çıxış etməyə hazır olduğunu bəyan edir.
Rusiya hazırda çətin maliyyə, sosial- iqtisadi vəziyyətdədir. Bu gün bəzi iqtisadçılar hətta Rusiya iqtisadiyyatının tənəzzülü haqqında danışırlar və açıq-aydın görünür ki, Rusiya, hazırda xüsusilə ölkə xaricində geniş miqyaslı maliyyə proqramlarından yayınır və əksinə, xüsusilə enerji infrastrukturunun istifadəsi və yeni infrastruktur layihələrinin icrasında xidmətlər göstərməyə çalışır. Mən burada Rusiyanın böyük bir geosiyasi məqsəd daşıdığını görmürəm. Rusiya əsasən maliyyə dividendləri almağa çalışır, çünki təxminən 1200 MVt gücündə bir nüvə stansiyası haqqında danışarkən bütün investisiya paketinin maliyyələşdirilməsinin 5-7 milyard ABŞ dolları təşkil edən layihədən söhbət getdiyi aydın görünür . Özünü bu layihənin baş operatoru kimi təqdim edən “Rosatom” təbii olaraq, bu layihədən çox ciddi maliyyə dividendləri əldə edəcək”, - deyə erməni ekspert bildirib.