2024-cü ilin mayında Norveç, İspaniya və İrlandiya hökumətləri tərəfindən Fələstin Azadlıq Təşkilatının (FAT) mestəqil dövlət kimi tanınması bu prosesin daha dinamik xarakter kəsb edəcəyi təəssüratını doğursa da, təbii ki, praqmatik deyil, daha çox simvolik mahiyyət kəsb edəcəyi şübhə doğurmadı və bu da səbəbsiz deyil.

Bunu "Xalq Cəbhəsi"nə politoloq Elşən Manafov son günlərdə bir sıra Avropa ölkələrinin Fələstini müstəqil dövlət kimi tanımaq istəmələri münasibətində deyib.

O qeyd edib ki, əvvəla, yuxarıda adları çəkilən dövlətlər qəbul etdikləri bu qərarların hansı amillərdən irəli gəldiklərinə aydınlıq gətirmişdilər. Norveç münaqişə tərəfləri arasında məlum Oslo razılaşmasının moderatoru olaraq bu addımı atmış və sülhün yaradılması istiqamətində siyasətinin bundan sonra da, dönməzliyinə aydınlıq gətirmişdi. İspaniya və İrlandiyaya gəlincə, onların bu qərarları Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin İsrailin baş naziri Netenyahunu Qəzzada yaşanan hadisələrə görə məsul bilib, onun həbsi barədə qərar çıxarması fonunda qəbul edilmişdi. Butövlukdə isə bu üç ölkə Avropa Birliyi və ABŞ arasında Fələstin məsələsi üzrə əldə edilmiş konvensiyanı pozmuş olduqlarından qəbul edilmiş qərarların praqmatik əhəmiyyət kəsb etməyəcəyi bəlli idi, zira, həmin konvensiyaya görə əvvəlcə münaqişə tərəfləri razılığa gəlməli, İsrail FAT-ı tam müstəqil dövlət kimi tanımalı və yalnız bundan sonra "iki dövlət" layihəsinin reallaşdırılması istiqamətində proseslərə beynəlxalq səviyyədə start verilə bilərdi. İsrail isə FAT-ı 1994-cü ilin Oslo razılaşmalarına görə yalnız legetim idarə orqanı kimi tanıyıb, onun muxtariyyət hüququnu qəbul etsə də, beynəlxalq səviyyədə legitim hərəkət azadlığını qəbul etməyib».

Maraqlıdır ki, FAT hələ 1988-ci ildə özünü müstəqil dövlət elan edib və onun müstəqilliyi indiyədək 140 dövlət tərəfindən tanınıb, bununla belə, BMT də FAT yalnız 2012- ci ildən bəri müşahidəçi statusu ilə təmin edilib, bu isə onun qərarların qəbul olunmasında təmsilçilik hüququn olduğunu, lakin səsvermə hüququnun olmaması deməkdir.

Avropa Birliyi məkanında isə FAT-ın müstəqilliyinin tanınması istiqamətində ilk addım hələ 2014-cü ildə İsveç tərəfindən atılıb və onun müstəqilliyinin tanınması və ya dövlət kimi oturuşması proseslərində ciddi rol oynamayıb və bu da səbəbsiz deyil:

«1933-cü ilin Montovideo konvensiyasına görə (Pan Amerika dövlətləri tərəfindən razılaşdırılb) müstəqil dövlətçilik üçün 4 amilin olması vacibdir, bunlar: daimi əhali, muəyyən ərazilər, beynəlxalq birliklə münasibətlər qurmaq imkanları, müstəqil hökumətdir. Maraqlıdır ki, bu 4 amildən yalnız biri Fələstin məsələsində hələ ki, yetərlidir - müəyyən ərazi, özu də İordan çayının sağ hövzəsinin İsrailin nəzarəti altında olduğu, 2007-ci ildən sonra isə Qəzzada seçkilərin nəticələrinə görə FAT deyil, HƏMAS-ın legetim siyasi hakimiyyət sayıldığı nəzərə alınarsa Fələstin müstəqilliyinin dünya birliyi tərəfindən tanınması əvvəla, İsraillə aparılan danışıqlar, daha sonra isə beynəlxalq güclər arasında əldə edilmiş razılıqlar fonunda baş tuta bilər.

Belə ki, Avropa Birliyinin iki dövlət prinsipini qəbul edib Fələstini tanımasına baxmayaraq ABŞ və Böyuk Britaniya BMT TŞ-nin daimi üzvləri olaraq veto hüquqlarından istifadə edib bunu daim əngəlləyəcəklər, necə ki, indiyə qədər bunu ediblər. Daha sonra BMT TŞ-nin 15 üzvündən azı 9-u bu layihəni dəstəkləməlidir, burada konsensus olsa belə yenə məlum dövlətlərin veto hüququ öz sözunu deyəcək. İsrailin xeyrinə olan amillər də nəzərə alınmalıdır, Təl-Əviv FAT-la bəlli prinsip ətrafında danışıqlara razı olsa da HƏMAS-ı terrorçu təşkilat bilərək onu danışıqlar masası arxasında görmək istəmir, hərçənd Qəzza əhalisinin legitim siyasi qüvvə və hakimiyyət kimi tanıdığı tərəf məhz HƏMAS-dır, ən nəhayət, FAT və HƏMAS arasında qarşıdurma iki dövlət ideyasının gerçəkləşməsinin əleyhinə olan qüvvələrin xeyrinə işləyir.

Ərəb, islam birliyinin Qəzzada yaşanan qətliamın fonunda İsraili yanacaqla təmin etməsi isə göstərir ki, bəlli ideyanın reallığa çevrilməsinin qarşısında əsas hüquqi və siyasi sipər ərəb və islam siyasi elitalarının korpirativ maraqlarıdır».

Cavid