Rusiyaya sanksiyalar sərt və güclü deyil

ABŞ prezidenti Donald Tramp hesab edir ki, Avropanın Rusiyaya qarşı sanksiyaları kifayət qədər güclü deyil.Tramp jurnalistlərlə deyib: “Avropalıların tətbiq etdiyi sanksiyalar kifayət qədər güclü deyil. Mən sanksiyalar tətbiq etməyə hazıram, lakin onlar sanksiyaları sərtləşdirməlidirlər ki, mənim hərəkətlərimə uyğun gəlsin".

Bundan başqa Qərb mətbuatı yazır ki, Tramp artıq Rusiya-Ukrayna müharibəsində barışdırıcı mövqeyindən əl çəkmək niyyətindədir. Artıq Tramp Putini yola gətirə bilmir, Ukrayna Prezidenti Zelenski ilə Putni görüşdürmək alınmır. Tərəflərin şərtləri münaqişənin sülh yolu ilə həllini mümkünsüz edib.

Mövzu ilə bağlı qəzetimizə danışan Ukrayna Milli Strateji Araşdırmalar İnstitutunun Xarici Siyasət Araşdırmaları Mərkəzinin baş məsləhətçisi, iqtisad elmləri namizədi İvan Us deyib ki,

Tramp qismən haqlıdır, sanksiyalar daha güclü ola bilərdi və yumşaldılmaya bilərdi:"Onu da xatırladaq ki, Avropa İttifaqı (Aİ) Rusiyadan gələn karbohidrogenlərdən imtina etmək niyyətində olmadığı kimi, Rusiya ilə münasibətlərə tam ticarət embarqosu tətbiq etməkdən də imtina edir.

Belə ki, 2025-ci ilin birinci rübündə Aİ Rusiyadan 9,4 milyard ABŞ dolları dəyərində mal alıb ki, bunun da 6,3 milyard dollarını yanacaq və enerji məhsulları təşkil edib".

"Aİ-nin Rusiyaya qarşı ciddi sanksiyalar tətbiq etmədiyini deməzdim. Onlar kifayət qədər ciddidirlər, lakin daha da ciddi ola bilərlər. Axı sanksiyaların gözlənilən effekti verməməsinin əsas səbəbi onların Kollektiv Qərb ölkələri tərəfindən qoyulması, Qlobal Cənub ölkələrinin isə onları dəstəkləməməsidir.

Ona görə də Aİ-nin sanksiyalarının təsirini maksimum dərəcədə artırmaq üçün ikinci dərəcəli sanksiyalar tətbiq edilməlidir. Bu, Qlobal Cənub ölkələrini Rusiya ilə təmaslarını məhdudlaşdırmağa sövq edəcək ki, bu da mahiyyət etibarilə onların Rusiyaya qarşı sanksiya təzyiqinə qoşulması demək olacaq".

Prezidentlərin görüşünə gəldikdə isə, onun sözlərinə görə, nəyisə etmək istəməyəndə, bunu deyə bilməyəndə qarşınıza bu işi mümkünsüz edən şərtlər gəlir. Putin Zelenski ilə görüş istəmir. Onunla görüşməyi özünə sığışdırmır.

Us deyib ki, ona görə də Putin Zelenskinin qeyri-legitimliyindən və ya görüşün Moskvada keçirilə biləcəyindən danışır: "Aydındır ki, Zelenski özünün təhlükəsizliyi üçün risklər səbəbindən Moskvaya gələ bilməz. Eyni şəkildə Zelenski Putinə Kiyevdə görüş təklif edə bilər. Putin də öz təhlükəsizliyinə risklər olduğundan Kiyevə gəlməkdən imtina edər. Ona görə də Moskvada görüş təklifi Rusiyanın müharibəni dayandırmaq istəmədiyinin növbəti təsdiqidir".

Us deyib ki, Zelenski İstanbul görüşünə qarşı deyil. Lakin Zelenski kapitulyasiya ilə gəlmirsə Putin prinsipial olaraq görüşü istəmir. Və Ukrayna təslim olmaq istəmədiyi üçün hələlik görüş olmayacaq: "Tramp Rusiyanı müttəfiq, anti-Çin ölkəsi kimi görmək istədiyi üçün onun Rusiyaya təzyiq etmək istəyi yoxdur".

Onun sözlərinə görə, üstəlik, Rusiya Avropaya təhdid kimi lazımdır ki, Avropa ABŞ-dan daha çox silah alsın: "Hətta Trampın “Agent Krasnov” olması versiyası da var. O, SSRİ DTK-sı tərəfindən işə götürülüb".

Us onu da deyib ki, Tramp heç vaxt Ukrayna münaqişəsini Kiyevin xeyrinə həll etməyəcək: "Bu belədir. Yaxud 2026-cı ilin noyabrında keçiriləcək Konqres seçkilərini gözləmək lazımdır. Əgər demokratlar hər iki palatada qalib gəlsələr, o zaman Trampın üçüncü impiçmenti ola bilər. Ancaq təsirli. İlk ikisindən fərqli olaraq".

Politoloq Elşən Manafovun fikrincə, ABŞ prezidenti D.Trampın bu açıqlaması bir daha göstərir ki, ABŞ Ukrayna ilə Rusiya arasında məlum müharibənin nizamlanmasına dair Avropa Birliyindən fərqli baxışlara malikdir. Tramp Ukrayna və Avropa Birliyinə Rusiya ilə danışıqlarda ərazi güzəştlərinə getmədən problemin perspektivdə həllinin müşkül ola biləcəyi ilə baxışları aşılayır.

O, qeyd edib ki, müharibənin daha agır və üzücü mərhələsinə keçmədən AB müharibə kabusunu onun sərhədləri önündə saxlamağı məsləhət bilir: "Görunur qarşısına qoyduğu vəzifərin həlli naminə Tramp Rusiya ilə əməkdaşlığın ABŞ üçün əməli əhəmiyyət kəsb edəcəyinin mahiyyətinə varır, anlayır ki, məlum problemlərin perspektiv həlli Rusiya ilə qarşıdurmadan deyil, onunla qarşılıqlı, faydalı əməkdaşlıqdan keçir. Bundan əlavə Arktikanın zəngin resurslarına çıxış üçün də Putin ona cox cəzbedici təkliflər paketi irəli sürüb.

Tramp Rusiya ilə münasibətləri kəskin həddə keçirməkdən yayınır, çunki ona Çinlə iqtisadi qarşıdurmada Rusiyanın loyallığına nail olmaq lazımdır. Son vaxtlar güclənməkdə olan yeni koalisiyanın ortaq maraqları və eyni səngərdə yer almaları (Çin, Rusiya və Şimali Koreya) Trampı çox narahat edir. O bu alyansın divarında çatın yaranmasına çalışır.

Tramp sanksiyaların səmərəsizliyinin də mahiyyətinə varır, bununla belə Avropa bazarlarından Rusiyanın tam mənada sıxışdırılb çıxarılmasına çalışır. ABŞ Avropanın enerji təhlukəsizliyində Rusiyanın çəkisinin tam mənada azaldımsına çalışır.

Tramp AB Rusiyaya münasibətdə yekdil mövqenin hələ də formalaşmamasının mahiyyətinə varır. Bəllidir ki, söhbət Macarıstan, Slovakiya və Serbiyanın antirusiya sanksiyalarına qarşı mövqelərində gedir. Tramp yaxın perspektivdə Rusiya və AB arasında munasibətlərdə etimadsızlıığın güclənəcəyini düşünür.

Belə bir hal isə AB-ni özunun iqtisadi və maliyyə asılılığnda saxlamaq istəyən maraqlarına cavab verir".

Politoloq Çingiz Şahbazi isə deyib ki, ABŞ prezidenti Donald Trampın Rusiyaya qarşı Avropa İttifaqı ölkələrinin kifayət qədər genişmiqyaslı sanksiyalara dəstək nümayiş etməmələri haqda jurnalistlərə verdiyi açıqlama, əslində heç də onun qeyd etdiyi kimi olmadığı məlumdur. Çünki, bunun səbəbləri elə ABŞ prezidenti Trampın yürütdüyü siyasətlə bağlıdır.

"Tramp Ukrayna cəbhəsində yürütdüyü siyasətdə qismən də olsa Rusiya prezidenti Vladimir Putinə etdiyi güzəştlərdən dolayı uduzdu. Son günlərdə baş verən Risiyanın Polşaya qarşı dron hücumu Trampın bu istiqamətdə yürütdüyü siyasətdən öz təsirini alır desək yanılmarıq və hücumun arxasında, əsas məqsəd olaraq Ukraynaya edilən maddi yardımların və silah sursatın Avropa ölkələri tərəfindən həyata keçirilməsinə əngəl olmaq dayanır. Məhz Rusiyanın Polşaya hücumundan sonra Avropa İttifaqı ölkələri, Rusiya aqressiyasına qarşı təhlükəsizliyin təmin olunması məqsədilə kollektiv olaraq, sistemli şəkildə müdafiə tavanının mükəmməl qurulmasına dair yollar axtarılır" - politoloq vurğulayıb.

Onun sözlərinə görə, Qərbin bu addımları, heç şübhəsiz haqlı olaraq ABŞ prezidenti Donald Trampın Rusiyaya qarşı yürütdüyü siyasətlə bağlıdır və Qərbdə artıq Tramp və Putin arasında sövdələşmələr fonunda ehtimal olunan sürprizləri gözləməyi düşünmürlər. Bu səbəbdən Trampın Avropa ittifaqı ölkələrini qınamağa yönəlmiş açıqlamalarının heç yeri olmadıgını düşünürəm və Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzünə tezliklə son qoymaq üçün və müharibənin miqyasının genişlənməsinin qarşısını almaq üçün, ilk növbədə ABŞ-ın özünün siyasətinə yön verməsi lazımdır:“Yalnız bundan sonra müttəfiq ölkələrin ABŞ-a olan əvvəlki inamını geri qaytarmaq mümkün olar. Əks halda, qarşılıqlı ittihamlar və inamsızlıq səbəbiylə Rusiyanın aqressivliyinin qarşısını almaq mümkün olmayacaq".

Vətəndaş Cəmiyyəti Problemlərinin Araşdırma Mərkəzinin direktoru (Kiyev, Ukrayna) Vitali Kulik deyib: "Fikrimcə, Tramp Putinlə razılaşma – “böyük sövdələşmə” üzrə danışıqlar aparmaq imkanlarını tükənməyib. Onun çevrəsində hələ də Moskva ilə razılaşmaq istəyən güclü insanlar var. Onlar öz rəqibini (trumpizmin əleyhdarı) Putini yox, Avropanı və kollektiv Qərb anlayışını görürlər. Onlar üçün NATO müttəfiqlərindənsə, irqçi Rusiya ilə məşğul olmaq daha yaxşıdır. Tramp Si Cinpinə, Kim Çen Ina, Putinə yaxın və rəğbət bəsləyir - bu diktatorlar siyasi liderliyə baxışlarında ona yaxındırlar. Stiv Bannon, Kertis Yarvin, Peter Thiel kimi Trampizm ideoloqlarını oxumaq kifayətdir - onlar ABŞ-da köhnəlmiş respublika sistemindən imtina etməyin zəruriliyindən danışır, yeni mütləqiyyət, “məsul lider” diktaturası istəyirlər".

Kulikin fikrincə, Tramp özünü belə bir lider kimi görür. O, heç kim tərəfindən asılı, işlərinə mane olmamağı xəyal edir: Ali Məhkəmə, Konqres deyil, Dövlət Departamenti, hətta seçiciləri tərəfindən! Tramp Si, Kim və ya Putin kimi mütləq hakimiyyət istəyir: "Ona görə də o, Rusiya ilə çox da düşmənçilik etmək istəmir. O, hesab edir ki, iki lider razılığa gəlməyə qadirdir, çünki onlar dəyərlər və ideologiya baxımından düşmən deyillər. Onlar birlikdə qlobalistlərin, demokratların, avropalıların və s. rəqibdirlər".

Kulikin fikrincə, Trampa yalnız iqtisadi sanksiyalar qalıb - yeni böyük paket və tariflər. Lakin onun ətrafı (Uitkoff) sanksiya təzyiqinin Putinlə "danışıq pəncərəsini" bağlayacağına inanır. Və o zaman Tramp "böyük iş" ideyasında məğlubiyyəti etiraf etməli olacaq.

Təbii ki, Trampın başqa variantı var - Ukraynaya silah və maliyyə yardımı göstərmək. Ancaq bu, ən az ehtimal olunan ssenaridir. O, Moskva ilə birbaşa qarşıdurmaya qarışmaq istəmir - Tramp üçün bu, Baydenə bənzəmək deməkdir və o, bunu ödəyə bilməz: "Trampın edə biləcəyi yeganə şey avropalılara və ingilislərə müdafiə maliyyəsini artırmaq üçün təzyiq göstərməkdir; avropalıları rus qazı və neftini almağı dayandırmağa məcbur etmək; Avropa ölkələrinin silahlı qüvvələrini Ukrayna üçün təhlükəsizlik təminatlarının təmin edilməsində iştirak etməyə təşviq etmək; onları Ukraynanın bərpası üçün pul ödəməyə məcbur etmək.

O, Putinlə birbaşa danışıqlar aparmaq, Kiyevə təzyiq göstərmək və yeni “böyük sövdələşmələr” məsuliyyətini özündə saxlayacaq.

Sxem bizim üçün sadə və aydındır: Tramp Putini sakitləşdirəcək və sövdələşəcək, ona həmişə manevr imkanı verəcək, Ukraynaya təzyiq göstəriləcək, bizdən qəbuledilməz güzəştlərə getməyi tələb edəcək. Amma biz artıq ABŞ kimi tərəfdaşa belə “yox” deməyi öyrənmişik".

Cavid