Esen Usubaliev: “Əfqanıstan ərazisini daimi xaosda saxlamaq ABŞ-ın maraqlarına uyğundur”

“Taliban” Əfqanıstanda hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra ölkədə vəziyyət daha da gərginləşdi. Ölkənin bəzi şəhərlərində “Taliban” qüvvələrinə qarşı hələ də müqavimət aparılır. Yəni, ölkə talibançıların tam nəzarətinə keçməsə də artıq yeni hökumətin formalaşdırılması istiqamətində addımlar atılır.
“Taliban”ın Qətərdəki siyasi ofisinin rəhbəri Muhammed Sohail Şahin BBC-yə bildirib ki, hərəkat tezliklə Əfqanıstan İslam Əmirliyini elan edəcək. Onun sözlərinə görə, Əfqanıstanda şəriət qaydaları hökm sürəcək. Şəhər və hakimiyyət Əfqanıstan İslam Əmirliyinə təslim edilməlidir, bundan sonra biz islam hökuməti formalaşdıracağıq”, - “Taliban” nümayəndəsi bildirib.
Amerikanın “Foreign Policy” nəşri yazıb ki, “Taliban” liderləri Əfqanıstanı idarə etmək üçün 12 nəfərdən ibarət şura yaradacaqlar.
Nəşr qeyd edir ki, şurada “Taliban” hərəkatının siyasi ofisinin rəhbəri Molla Əbdül Qani Baradar, hərəkatın qurucusu Molla Məhəmməd Ömərin oğlu Molla Məhəmməd Yakub və “Haqqani Şəbəkəsi” terror qruplaşmasının yüksək vəzifəli üzvü Xəlil əl-Rəhman Haqqani təmsil olunacaq.
Qeyd olunub ki, “Taliban”, keçmiş rəhbərliyin bəzi üzvlərinə seçdikləri nazirlikləri idarə etmələri təklif olunacaq.
Əksər ölkələr öz vətəndaşlarını Əfqanıstandan təxliyə edirlər. Kabil hava limanı isə əfqanlarla doludur. On minlərlə əfqan ölkəni tərk etmək məcburiyyətindədir. “Taliban” Həmid Karzay Beynəlxalq Hava Limanına gedən yolu bağlayıb. Ora yalnız yalnız xarici ölkələrin vətəndaşları buraxılır. Avqustun 31-dən sonra təxliyə işləri qadağan ediləcək.
BMT-nin humanitar məsələlər üzrə Əfqanıstandakı xüsusi koordinatoru Ramiz Ələkbərov bildirib ki, Əfqanıstanın hər yerində humanitar problemlər var. BMT-nin insan hüquqları üzrə ali komissarı Mişel Baçelet isə Əfqanıstanda hakimiyyəti ələ keçirmiş “Taliban” qruplaşmasını insan haqları ilə bağlı öhdəliklərə riayət etməyə çağırıb.
Sentyabrın birinci, yaxud üçüncü həftəsində isə "Böyük iyirmilik" (G-20) qrupunun Əfqanıstandakı vəziyyətə həsr olunmuş fövqəladə zirvə görüşünün keçiriləcəyi bildirilib.
Avropa İttifaqı isə Əfqanıstana ayrılan humanitar yardımın həcmini artırmaq barədə qərar qəbul edib. Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula von der Leyenin sözlərinə görə, Aİ Əfqanıstana ayrılan humanitar yardımı 57 milyon avrodan 200 milyon avroyadək artıracaq.
Bu arada Böyük Britaniya hökuməti “Taliban” Kabildə hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra Əfqanıstanı “qara siyahı” ya salmaq təklifini müzakirə edəcək. “The Telegraph” nəşrinin yazdığına görə, əgər Əfqanıstan “qara siyahı”ya salınarsa bu ölkəyə səfər edən Britaniya vətəndaşları həbs edilmə təhlükəsi ilə üz-üzə qalacaqlar. “Qara siyahı”ya bütün Əfqanıstan və ya bir hissəsi daxil ola bilər.
Əfqanıstanın vitse -prezidenti Əmrullah Saleh tvitterdəki şəxsi hesabında məlumat verib ki, ölkənin şimalındakı Bağlan əyalətinin Andarab bölgəsindəki humanitar vəziyyət radikal “Taliban” hərəkatının silahlılarının yanacaq və ərzaq tədarükünə maneə törətməsi, həmçinin yerli sakinləri oğurlaması səbəbindən son dərəcə ağır olaraq qalır.
Onun sözlərinə görə, “Taliban” qida və yanacağın Andarab vadisinə aparılmasına icazə vermir: “Humanitar vəziyyət ağırdır. Minlərlə qadın və uşaq dağlara qaçmağa məcbur olub. Son iki gün ərzində “Taliban” uşaqları və qocaları oğurlayır. Onları evlərdə axtarış aparan zaman canlı qalxan kimi istifadə edir”.

“Taliban” haqqında

“Taliban” Sovet İttifaqının 1990-cı illərdə Əfqanıstandan çıxmasından sonra ölkədə vətəndaş müharibəsində döyüşən qruplardan biri idi. Qrup 1994-cü ildə Əfqanıstanın cənubunda yerləşən Qəndəhar şəhərində yaranıb. “Taliban”ın əsası şəhərin yerli imamı Molla Məhəmməd Ömər tərəfindən qoyulub. O, 2013-cü ildə ölümünə qədər militan qrupa rəhbərlik edib.
“Taliban” qrupunun ilk üzvləri 1980-ci illərdə sovet qüvvələrinə qarşı mübarizədə ABŞ tərəfindən dəstəklənən Əfqanıstan müqavimət hərəkatının mücahidlər adı ilə tanınan keçmiş döyüşçülərindən ibarət olub.
1989-cu ildə Sovet İttifaqının Əfqanıstandan çıxmasından və Əfqanıstan hökumətinin süqutundan sonra ölkədə vətəndaş müharibəsi başlayıb. “Taliban” nizamı və ədaləti bərpa etmək vədləri ilə dəstək qazanıb. Onlar 1994-cü ildə Qəndəhar şəhərini çox az müqavimətlə ələ keçirib və 1996-cı ildə paytaxt Kabili də ələ keçirməyə nail olub.
“Taliban” hakimiyyəti İslam şəriət qanununun sərtləşdirilmiş qaydalarına əsalanıb. İctimai edamlar və şallaq vurulması “Taliban” dövründə adi hallar idi, qadınlara isə əsas etibarilə işləmək və ya oxumaq qadağan olunmuşdu və onlar ictimai yerlərdə bürqə taxmaq məcburiyyətində idilər. “Taliban” Qərb kitabları və filmlərini qadağan etmiş və digər ənənələrə aid olan mədəni abidələri, o cümlədən mərkəzi Bamiyan vadisində yerləşən 1500 illik nəhəng Budda heykəllərini məhv etmişdi.
“Taliban” hakimiyyəti dövründə o zaman Usama bin Ladenin rəhbərlik etdiyi Əl-Qaidə silahlı qrupuna sığınacaq vermişdi. Əl-Qaidə ABŞ-a qarşı 2001-ci ildə 11 sentyabr hücumları da daxil olmaqla, bütün dünyada terror hücumlarını hazırlamaq üçün Əfqanıstanda təlim düşərgələri yaratmışdı.
11 sentyabr hücumlarından bir ay keçməmiş ABŞ və müttəfiqləri Əfqanıstana müdaxilə etdi. Dekabrın əvvəlində “Taliban” hökuməti süquta uğradı və ABŞ demokratik bir hökumət qurmaq üçün əfqanlarla işləməyə başladı.
Məğlub olduqdan sonra “Taliban” liderləri Əfqanıstanın cənub və şərqindəki istinadgahlara və ya Pakistan sərhədinə qaçdı. Militant qrup daha sonra Əfqanıstanın ABŞ-ın dəstəklədiyi yeni hökumətinə qarşı əldəqayırma bombalardan istifadə edərək və intihar hücumları keçirərək üsyana rəhbərlik etdi.
Ötən il ABŞ hökuməti Əfqanıstanda 20 ildən artıq hərbi müdaxilədən sonra “Taliban”la razılaşma əldə etdi. Bu razılaşmaya əsasən, “Taliban”ın amerikalılara qarşı hücumlarını dayandırması və Əfqanıstan hökuməti ilə danışıqlara başlaması qarşılığında ABŞ əsgərlərinin ölkədən çıxarılması üçün vaxt müəyyən edildi. Ancaq “Taliban”la Əfqanıstan hökuməti arasında aylarla davam edən danışıqlar heç bir sülh müqaviləsinin bağlanması ilə nəticələnmədi.
Pakistan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Səudiyyə Ərəbistanı da daxil olmaqla, 1996-2001-ci illərdə hakimiyyətdə olan “Taliban” hökumətini yalnız bir neçə ölkə tanıyıb. Əksər ölkələrin yeni bir “Taliban” hökumətini tanıyıb tanımayacağı aydın deyil; lakin, ABŞ Dövlət katibi Antoni Blinken ötən ay bildirib ki, əgər “Taliban” zorla hakimiyyəti ələ keçirib vəhşiliklər törətsə Əfqanıstan təcrid olunmuş dövlətə çevrilə bilər.
Əfqanıstandakı vəziyyət və “Taliban”ın hakimiyyətə gəlişindən sonra regionda siyasi vəziyyətin hansı istiqamətlərə dəyişəcəyi ilə bağlı "Prudent Solutions" (Qırğızıstan) analitik mərkəzinin direktoru Esen Usubaliev “Xalq Cəbhəsi”nin suallarını cavablandırıb.
- Əfqanıstanda hakimiyyət dəyişikliyi Mərkəzi Asiya bölgəsinə necə təsir edə bilər?
- Əfqanıstanda hakimiyyət dəyişikliyi və radikal “Taliban” hərəkatının gəlişi böyük ölçüdə proqnozlaşdırılan bir hadisə idi və Mərkəzi Asiya ölkələrinin böyük hissəsinin “Taliban”ın nəzarətinə keçəcəyi gözlənilirdi. Bu baxımdan Rusiya, Çin, İran kimi dövlətlərin rəhbərlikləri, həmçinin Özbəkistan, Tacikistan və Türkmənistan bu hərəkatın nümayəndələri ilə daim əlaqə saxlayırlar. Bəzi ölkələr bu əlaqələri açıq şəkildə reklam edir, digərləri isə bu barədə məlumat yaymamağı üstün tuturdu. Ancaq buna baxmayaraq, Əfqanıstanda öz maraqları olan ölkələrin çoxu, ABŞ-ın bu ölkədən çıxmasının ilkin mərhələsində, hakimiyyətin taliblərə keçməsinin nəticələrini hesabladı. Hazırda, bölgə ölkələri üçün, “Taliban” tərəfindən Əfqanıstanı idarə etmək üçün ilk cəhd dövründə ən aktual məsələ təhlükəsizliyin təmin edilməsidir: yəni Əfqanıstandan mümkün təhlükələri aradan qaldırmaq üçün kollektiv formalar və ya fərdi yanaşmaların olub, olmaması... Bu problem ən çox Türkmənistan, Tacikistan və Özbəkistanda hiss olunur, baxmayaraq ki, sonuncu ölkəyə münasibətdə təhdidlərin səviyyəsi azaldıla bilər - Özbəkistan ordusu bölgədəki ən çoxsaylı, yaxşı silahlanmış və özünü təmin edən hərbi qüvvədir. Ənənəvi olaraq, Özbəkistan öz gücünə güvənir və KTMT çərçivəsində, necə deyərlər, təhlükəsizliyin təmin edilməsinin kollektiv formaları şəklində öhdəliklər götürmür. Ən çox yaralı dövlət olan Türkmənistan, Əfqanıstanla 804 km -lik bir sərhədə sahibdir və silahlı qüvvələrinin effektivliyi bu ölkənin hökumət xüsusiyyətlərinə görə gizli məlumat olaraq qalır. Eyni zamanda, Tacikistan həm ikitərəfli səviyyədə, həm də KTMT çərçivəsində Rusiyanın hərbi dəstəyinə güvənir. Çinin Orta Asiya təhlükəsizliyinin amillərindən və qarantlarından biri olması bölgədə təhlükəsizliyin təmin edilməsinin ümumi sistemində çox maraqlı bir dəyişiklik oldu. Xüsusilə, 2021-ci il iyulun 12-dən 16-dək olan dövrdə Çin Xarici işlər naziri Vanq Yi Tacikistan, Özbəkistan və Türkmənistana səfərə gəlmişdi. Səfər zamanı, gündəliyə əlavə olaraq ikitərəfli, Türkmənistan və Tacikistanın dövlət təhlükəsizliyinin "ənənəvi və qeyri-ənənəvi" təmin edilməsinin mümkünlüyü ilə bağlı qeyri-adi bəyanatlar verildi. Başqa sözlə, ÇXR-in timsalında bölgədə əlavə bir təhlükəsizlik qarantının görünmə ehtimalı var.
- ABŞ-ın Əfqanıstandakı siyasətinin iflasa uğradığı iddia olunur ...
- ABŞ-ın 2001-ci ildə hərbi əməliyyata başladığı məqsəd və vəzifələri təhlil etsək, bu iddialarla razılaşa bilərik. Bu məqsədlərin heç biri əldə olunmadı - terror Əfqanıstan ərazisini tərk etmədi, Əl -Qaidə və Haqqani qrupu (“Taliban” qruplaşmalarından biri) hələ də bir çox şimal və şərq əyalətlərində fəaliyyətlərini və əməliyyatlarını davam etdirdilər. Bu ölkədə demokratik və inkişaf etmiş bir dövlət və cəmiyyətin layihəsi olan Əfqanıstan - Orta Asiya, Əfqanıstan və Cənubi Asiyanı birləşdirməli olan nəqliyyat, enerji və ticarət yolları kimi praktiki layihələr həyata keçirilmədi. Siyahı davam etdirə bilərik. Bu arada ABŞ-ın burada əldə etdiyi yeganə hədəfi Əfqanıstanın yenidən Orta Asiya və İrandan tutmuş Çin və Rusiyaya qədər bir sıra ölkələr üçün təhlükəsizlik probleminə çevrildiyini hesab etmək olar.
- “Taliban” Əfqanıstanın gələcəyinə nə vəd edə bilər?
- İlk vədlər artıq verilib. Bura qızlar və qadınlar üçün təhsil zəmanətləri, medianı sıxışdırmaqdan imtina, məhbuslar üçün amnistiya, əvvəlki hökumətin xidmətində olan ordu və işçilərlə işləmək istəyi və ən əsası, yeni bir inklüziv hökumət qurma vədi daxildir. Eyni zamanda Əfqanıstanın milli, dini və digər xüsusiyyətlərini nəzərə alınacaq. Buna baxmayaraq, ilk mərhələdə “Taliban” üçün əsas çətinlik yenə də həm praktikada, həm də bütün ölkə daxilində bu vədləri təmin etmək və həyata keçirmək olacaq. Burada xatırlamalıyıq ki, “Taliban” hərəkatı vahid deyil və bir neçə əyalətdə onun qəddarlıq və zorakılıq hərəkətlərindən artan narazılıq nəzərə alınmaqla, bu hərəkatda nizam-intizam və şaquli güc qurmaq daha çətindir.
- 1990-cı illərdə qurulan “Taliban”ın bu qədər qısa müddətdə belə bir gücə sahib olmasına hansı amillər təsir etdi?
- Əslində “Taliban” dini və ideoloji baxımdan "gözəl" bir fikir idi, ardınca əksəriyyəti puştular olan gəncləri gətirdi. Kimlərsə bir tərəfdən özləri üçün dinin saflığını əsas tutaraq, Məhəmməd Peyğəmbərin (S.A.S.) Quran və Sünnəsinə uyğun bir dövlət qurmaq istəyirdilər. 1990-cı illərdə münaqişələr və ziddiyyətlər, hakimiyyətdən sui -istifadə və korrupsiya nəticəsində parçalanmış bir çox dağınıq qurumlar, o cümlədən, SSRİ-yə qarşı mübarizə aparan mücahid qruplar vardı. Təbii ki, həm milli, həm də dini komponenti olan “Taliban” Əfqanıstanda çoxluq təşkil edən puştu əhalisi arasında müsbət qarşılandı. Xarici bir faktor da var - bu, həmişə Əfqanıstanı idarə etmək üçün əsas qollara sahib olmaq istəyən, həm də bu potensialı xarici siyasət məqsədləri (xüsusən Hindistana qarşı) üçün istifadə etməyi planlaşdıran Pakistanın siyasətidir. Heç kimə sirr deyil ki, ABŞ və Böyük Britaniyanın analoji xidmətlərinin fəal köməyi ilə “Taliban”ın yaradılmasının arxasında Pakistan kəşfiyyat xidmətləri dayanırdı. Bu və digər amillərin birləşməsi onların 1996-cı ildə hakimiyyətə gəlməsinin sürətini təmin etdi.
- Əfqanıstanda taliblərin hakimiyyətə gəlməsində hansı qüvvələr və ya ölkələr maraqlıdır?
- Çətin sualdır. Burada başa düşmək lazımdır ki, Əfqanıstan ABŞ-ın Avrasiya qitəsindəki xarici siyasət strategiyasında mühüm yerlərdən birini tutur və burada əsas vəzifə üç dövlətin – İran, Çin və Rusiyanın geosiyasi maraqlarına yaxın daimi qeyri-sabitlik zonası yaratmaqdır. İran və Çin Əfqanıstanla həmsərhəddirsə, bildiyiniz kimi, Rusiyanın müstəsna maraqları və təhlükəsizliyi zonası olan Mərkəzi Asiya ölkələrinin ortaq sərhədində Rusiya və Əfqanıstanın maraqları təmasda olur. Bu baxımdan, Əfqanıstan ərazisini daimi xaosda saxlamaq Amerika Birləşmiş Ştatlarının maraqlarına uyğundur. Ona görə ki, Mərkəzi Asiya, İran, Rusiya və ÇXR arasında əlaqələrin intensivləşməsi ilə bağlı bütün layihələr ya daimi təhlükə altında saxlanılır, ya da yalnız ABŞ və müttəfiqlərinin maraqları nəzərə alınmaqla həyata keçirilir. Pakistan ÇXR ilə əməkdaşlıq perspektivləri ABŞ-dan daha sərfəli olana qədər Cənubi Asiyanın təhlükəsizliyini və Əfqanıstandakı siyasətini təmin etmək məqsədilə ABŞ-ın yaxın tərəfdaşı idi. Pakistan, qısa müddətdə, ABŞ və Qərb siyasətinin dirijorundan Əfqanıstanda daha müstəqil bir "oyunçu" ya çevrildi və regional ambisiyalarını həyata keçirməyə başladı. “Taliban” hərəkatının təsir gücünü qorumaq və daha da genişləndirmək Pakistan üçün yalnız bu əraziyə nəzarət etmək baxımından deyil, eyni zamanda regional əhəmiyyətini artırmaq məqsədilə Əfqanıstan ərazisindən keçməklə Mərkəzi Asiya ölkələrinə ticarət, iqtisadi, enerji və nəqliyyat sahəsində təhlükəsizlik zəmanətləri vermək son dərəcə əhəmiyyətlidir. Ümumiyyətlə, “Taliban” hərəkatının təmsil olunduğu Əfqanıstan cəmiyyətinin bu hissəsi istisna olmaqla, onun hakimiyyətə gəlməsinin heç bir ölkəyə açıq faydası yoxdur.
- Bu gün Əfqanıstanda hansı qüvvələr döyüşür və niyə?
- Taciklərdən, özbəklərdən və digər millətlərin keçmiş hərbi qüvvələrindən ibarət olan Şimali İttifaqın Əfqanıstan Milli Ordusunun qüvvələri müqavimətdən tamamilə çıxarılıb. Ona görə də indi “Taliban”dan başqa, orada hərbi gücə malik oaln qüvvə yoxdurl. Əlbəttə ki, bir sıra əyalətlərdə, Orta Asiyanın, Rusiyanın Şimali Qafqazının yerli sakinləri, habelə Suriya ərazisini tərk edən xarici döyüşçülər varlıqlarını qoruyub saxlayırlar. Lakin onların indiki tədbirlərdə rolu və iştirakı hələ o qədər də aydın deyil.
- “Taliban”ın hakimiyyətə gəlməsi ABŞ hökumətinin Əfqanıstandakı xəyanəti kimi də qiymətləndirilir ...
- ABŞ başqa cür edə bilməzdi, çünki qoşunların çıxarılması Tramp hakimiyyəti dövründə elan edilmişdi. Bütün bunların ABŞ-ın məqsəd və vəzifələrinə uyğun olaraq Cənubi Asiyanı daha da dəyişdirmək üçün İran, Çin və Rusiyanı özündə cəmləşdirmək planın bir hissəsi olduğu nöqteyi-nəzərincə, ABŞ-ın xəyanət etməsi onun maraqları üçün bir o qədər də mənfi səslənmir.
- Əfqanıstan ya Rusiyanın, ya da ABŞ-ın maraqlarına cavab verir. Bundan sonra hansı ölkə Əfqanıstanı danışıqlar masasına gətirə bilər?
- Görünür, indi “Taliban” üçün daxili və xarici qanuniləşdirmə prosesindən keçmək son dərəcə vacibdir. Bu baxımdan, “Taliban” həm ölkədaxili, həm də beynəlxalq danışıqlardan geri qalmayacaq. “Taliban” qüvvələrinə qarşı daxili müxalifət hələ müəyyən edilməsə də, beynəlxalq aləmdə Çin, Rusiya və Türkiyə vəziyyət sabitləşdikcə “Taliban”la dialoq qurmaq niyyətində olduqlarını bildirdilər. Hərəkatla rəsmi təmaslarda da maraqlı olacaq Orta Asiya ölkələrindən danışmaq olmaz. Üstəlik, əksər ölkələr Kabuldakı səfirliklərini və digər şəhərlərdəki konsulluqlarını bağlamadı ki, bu da mövcud dialoq imkanlarından bəhs edir.
- Taliblərə hakimiyyəti ələ keçirmələrinə dəstək olan ABŞ “Taliban”ı İrana qarşı hazırlaya bilərmi?
- Teorik olaraq, ABŞ-ın İranla bağlı siyasəti ilə əlaqədar “Taliban”la ayrı razılaşmalara malik ola biləcəyini güman etmək olar. Həm də nəzəri cəhətdən güman etmək olar ki, “Taliban” hakimiyyəti təhvil verdikdən sonra İranla münasibətlərini inkişaf etdirməkdə məhdudlaşacaqlarına söz verə bilərdi. Ancaq praktikada bu tezis başqa cür düşünməyə əsas verir. Çünki “Taliban” hərəkatının bir hissəsi İranla yaxşı münasibətlərə malikdir və uzun müddət maliyyə, silah və digər yardım növləri əldə etmək baxımından İranın dəstəyindən istifadə edib. Üstəlik, “Taliban” hərəkatının özündə hazırda İranla əlaqələrin inkişafına müsbət baxan “Taliban” Siyasi Şurasının üzvü olanlar da daxil olmaqla bir sıra orta liderlər var.
Burada İranın coğrafi yaxınlığını və ümumi sərhədini, oradan Əfqanıstanın ərzaq, dərman, benzin və dizel yanacağı, tikinti materialları və ümumiyyətlə ticarət -iqtisadi əlaqələrin əhəmiyyətli bir hissəsini təmin etməkdən asılılığını nəzərə almaq lazımdır.
Bu amillər gözardı edilməməlidir. Əlbəttə ki, İranın “Taliban” üzərində təsiri, deyək ki, Pakistanın təsiri qədər yüksək deyil, amma indi, ölkədə hakimiyyət quranda, “Taliban”la İran arasındakı münasibətlərin çətinləşdirəcəyini təsəvvür etmək son dərəcə çətindir.
Əksinə, “Taliban” hakimiyyəti ələ keçirməzdən əvvəl onun siyasi nümayəndələri İran, Pakistan, Çin və Rusiyaya səfər etdilər.
- “Taliban” hansı ölkələrə dost, hansı ölkələrə düşmən ola bilər?
- Dost ölkələrə gəldikdə, yuxarıda sadalanan dövlətlərlə yanaşı, “Taliban” Mərkəzi Asiya ölkələri - Türkmənistan, Özbəkistan və Tacikistanla etibarlı dostluq əlaqələri qurmağa diqqət yetirəcək. Ən azı, “Taliban” bu ölkələrin liderlərinin təhlükəsizliyi səy göstərəcək. Hindistanla isə dialoqun nəzərəçarpacaq dərəcədə soyuq olacağına inanıram. Burada həm “Taliban”ın Hindistanla bağlı mövqeyini, həm də şübhəsiz ki, bölgədə Hindistanla ciddi strateji ziddiyyətləri olan Çin və Pakistanın təsirini nəzərə almaq lazımdır.

Cavid