ABŞ, Fransa, Almaniya və İngiltərə Metsamorla AES-lə bağlı hansı qərarı verəcək?

Fevral ayının ikinci yarısında üç aparıcı Avropa ölkəsinin Fransa, Almaniya, İngiltərə xarici işlər nazirlərinin və ABŞ Dövlət katibinin iştirakı ilə vacib bir müzakirə baş tutdu. Dördlük, xüsusilə MAQATE rəhbərinin bir neçə gün əvvəl təqdim etdiyi faktı nəzərə alaraq İranın nüvə proqramı ilə bağlı vəziyyəti müzakirə etdi. Onların sözlərinə görə, İran məlum nüvə anlaşmasını pozan metal uran istehsalına başlayıb və bu, İranın nüvə silahı istehsalına yaxınlaşmasına imkan verəcək. Dördlük İranla bağlı məsələni müzakirə etdikdən sonra hansı qərara gələcək? Həm beynəlxalq vəziyyət, həm də xüsusən Qafqazdakı vəziyyət, o cümlədən Ermənistan üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən şərtlər və amillər bundan xeyli dərəcədə asılı ola bilər.

Əslində, dördlüyün iclası İran ətrafında yeni bir vəziyyəti proqnozlaşdıra bilər. Bu vəziyyət, İran ətarafında halqanı daha da sıxmaq və ya əksinə, zəiflətmək perspektivi ilə razılığa gəlmək ya necə xarakterizə ediləcək?

Burada əlbəttə ki, bir çox həlledici amillər olacaq və dörd ölkənin daha geniş regional siyasət kontekstində fərqli strategiyalara sahib ola biləcəyi göz qabağındadır. İran məsələsində birlik, vahid yanaşma olacaq, ya yox? Əgər məntiq İran ətrafında zənciri sıxmaq istiqamətində hərəkət edərsə, bu, bəlkə də Ermənistan üçün ən arzuolunmaz variantdır. Çünki bu seçim, bir tərəfdən, Ermənistan-İran münasibətləri baxımından ciddi məhdudiyyətlərə səbəb ola bilər, hazırda isə bu iqtisadi potensial heç vaxt olmadığı qədər vacibdir. Digər tərəfdən İran ətrafında zənciri sıxma siyasətinin sərtləşdirilməsi Ərdoğan rəhbərliyində Türkiyənin regional bir həlledici rol almasına şərait yaratmış olacaq.

Ancaq burada, İran daxilində baş verənlər də əhəmiyyətli bir rol oynayacaq. İran isə bir neçə aydan sonra prezident seçkilərinə qədəm qoyur. Prezident seçkiləri islahatçı və mühafizəkarlar arasında növbəti qarşıdurma olacaq.

Çox güman ki, prezident Ruhaninin səkkiz illik islahatçı hakimiyyətini, ümumiyyətlə Qərblə daha sərt, daha çox qarşıdurma mövqeyində olan Mühafizəkar bir prezidentin seçilməsi əvəz etsin.

Tramp ABŞ-ın islahatçı Ruhani və “altılıq” arasında əldə olunan razılaşmada iştirakını ləğv etdikdən və sərt bir siyasətə keçdikdən sonra İran daxilindəki mühafizəkarların mövqeləri daha da gücləndi. Mühafizəkarlar bunu islahatçı qanadın siyasətinin uğursuzluğu kimi qələmə verdilər. Trampın 2020-ci ilin yanvarında general Süleymaniyə qarşı sui-qəsd etmək barədə qərarından sonra mühafizəkarların daxili mövqeləri bir qədər güclənib. Bundan sonra Mühafizəkarlar parlament seçkilərində böyük bir qələbə qazandılar. İran parlamenti elə də çox qərar vermə iqtidarında olmasa da müəyyən mənada güc nisbətinin göstəricisidir.

Hazırda, Qərb İrandakı prezident seçkiləri öncəsi bu güc nisbətini dəyişdirmək üçün addım atmağa qərar verəcək və bununla islahatçıların şansını artıracaqmı? Maraqlıdır ki, hazırkı İran Xarici İşlər Naziri Zərif indiki qanadın prezidentliyə əsas namizəd sayılır. ABŞ İrana təzyiqləri azaltmağa və bir razılığa gəlməyə çalışsa, mövcud Tehran hökumətinin, xüsusən də sanksiyaların yüngülləşdirilməsinin müəyyən bir iqtisadi təsiri olduğu təqdirdə, bunu bir uğur kimi təqdim etməsi mümkün ola bilər. Eyni vaxtda, zaman yetərli olmaya bilər, İrana qarşı yumşalma siyasəti islahatçıları “xilas etməyə” bilər, əksinə Mühafizəkarlar üçün əlavə dolayı dəstək olar.

Eyni zamanda, İranın iqtisadi və siyasi zəifləməsi və sanksiyalar nəticəsində regional təhlükələrin yaranması açıq olduğu üçün mühafizəkarların prezident seçkilərində qalib gəldikdən sonra Qərblə işləmək istəmələri istisna edilmir.