Rusiyalı politoloq Qriqori Trofimçuk: "ABŞ Cənubi Qafqaza xüsusi diqqət göstərir"

ABŞ Prezidentinin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Con Bolton Cənubi Qafqaza hələ də müzakirə edilən və ciddi reaksiyalarla müşahidə olunan səfəri ilə bağlı tanınmış rusiyalı politoloq Qriqori Trofimçukun Axar.az-a müsahibəsini təqdim edirik.
- Bolton Cənubi Qafqaz səfərinin hələ də müzakirə olunması təsadüfü hesab olunmur. Onun bu səfəri niyə bu qədər hay-küy yaratdı?
- Baş verənlər onu göstərir ki, ABŞ Cənubi Qafqaza xüsusi diqqət göstərir. Bu diqqət iki səbəblə bağlıdır: birinci, Rusiyanın təsirini özü ilə əvəz etmək, digəri isə regionu İrana qarşı təzyiqlərə hazırlamaq. Qarabağ faktoru burada strateji yox, taktiki, daha dəqiq desək, köməkçi rol oynayır. Ağ Ev Qarabağı müstəqil oyunçu, Bakı və İrəvana təsir vasitəsi kimi görür. Buna görə də Boltonu Ermənistan və Gürcüstandakı seçkilər maraqlandırdı. Əgər Nikol Paşinyan Ermənistanda öz parlamentini formalaşdıra bilsə, o zaman Cənubi Qafqazda erməni-gürcü cütlüyü yaranacaq ki, bunun da hesabına regionun bütün infrastrukturunu dəyişmək daha asan olacaq. Bununla həm də Azərbaycana ciddi təsir göstərmək mümkün olacaq. Bolton öz səfər turu çərçivəsində bununla məşğul oldu, Paşinyanı Amerika silahı almasıyla bağlı test etdi.
- Amma Boltonun Qarabağla bağlı Ermənistanda kifayət qədər rezonans doğuran açıqlaması oldu...
- Bir daha təkrar edirəm, Amerika nə Ermənistan, nə də Azərbaycanı dəstəkləyir. Ona yalnız öz maraqları önəmlidir. Heç kim Azərbaycana torpaqlarını vermək istəmir. Ona görə də Bolton hər iki tərəfə onların eşitmək istədiklərini söylədi. Unutmayın ki, Nikol Paşinyan baş nazir vəzifəsinə məhz Qarabağla başladı. Paşinyanın fikrincə, Qarabağ Ermənistan-Azərbaycan danışıqlarında ayrıca stula sahib olmalıdır. Düşünmürəm ki, o, bu məsələni öz qərarıyla aktuallaşdırıb. Qarabağın hesabına ABŞ tam şəkildə öz təsirini Cənubi Qafqazda gücləndirib, Rusiya üçün problemlər yarada bilər. Ona görə də Con Bolton və onun rəhbərlərinin Qarabağla bağlı aktiv maraqları Bakını rahatlaşdırmaq yerinə, daha diqqətli etməlidir. Lakin görünən odur ki, Bakı MDB-nin Düşənbə sammiti çərçivəsində baş tutan görüşdən sonra bir qədər rahatlaşıb.
- Boltonun səfəri zamanı İranla bağlı müzakirədə Cənubi Qafqaz ölkələrindən gözlənilənlər də fərqli oldu...
- Gürcüstanla hər şey aydındır. O, ABŞ-da istənilən prezidentin dövründə onun istədiyi istiqamətdə irəliləyəcək. Ermənistanda çox şey Paşinyanın bütün hakimiyyəti öz əlində necə cəmləyəcəyindən asılı olacaq. Əgər bacarsa, o zaman Ermənistan da İranla münasibətlərini pozmağa cəhd edəcək. Belə ki, iranlı müşahidəçilər artıq indidən ABŞ-ın Ermənistandakı bioloji laboratoriyalar məsələsini gündəmə gətirir və hətta bununla bağlı birgə yoxlamanın təşkil edilməsini təklif edirlər. Azərbaycanla bağlı isə vəziyyət çox çətindir. Bakının bütün məsələlər, o cümlədən yaxın qonşusu İranla bağlı müstəqil siyasəti və mövqeyi var və bu, Vaşinqtonun xoşuna gəlmir. Ona görə də Cənubi Qafqaz ölkələrinin hələlik İranla bağlı razılaşdırılmış mövqeyi ola bilməz.
- ABŞ-İran gərginliyinin Azərbaycan üçün dividentləri varmı?
- Vaşinqtonun heç bir "sosial partlayış" törətmədən və hətta Qarabağdan istifadə etmədən belə Azərbaycana qarşı təsir rıçaqları mövcuddur. Məsələn, əgər İranla bağlı nəsə baş versə, o zaman milyonlarla qaçqını şimala – Azərbaycana göndərmək asan olacaq və s. Ona görə də Azərbaycanı ələ almağı heç kim planlaşdırmır. Buna ümid etmək də sadəlövhlük olardı. Onu demək lazımdır ki, bu, ABŞ üçün kifayət qədər effektiv mexanizmdir. Sözsüz ki, əgər Azərbaycan belə müstəqil ölkə olmasaydı, Ağ Ev çoxdan bütün regional "siyasi yatırımını" ona etmişdi. İndi bunu Gürcüstan və Ermənistana etməyə məcbur olur.
- Ermənistan Avrasiya İttifaqı çərçivəsində İranla sərhəddə azad iqtisadi zonanın yaradılmasına izn verib. Ümumiyyətlə, İrəvan İrana qarşı gedə bilərmi?
- Əgər lazımlı siyasi formalaşmanı keçsə, Ermənistan İrana qarşı tam şəkildə çıxa bilər. Üstəlik, bayaq dediyim kim, İranın özünün daha çox Ermənistan-ABŞ layihəsi olan biolaboratoriyalar narahat edir. İranla qarşılıqlı fəaliyyət Serj Sərkisyan dönəmindəki Ermənistan üçün vacib idi. Digər tərəfdən, bu cütlüyün inteqrasiyası Rusiya üçün də faydalı idi. İndi isə bütün kartlar başqa cür paylanıla bilər. Tehran sürətli templərlə, Avrasiya İttifaqı, konkret olaraq, Rusiya ilə əməkdaşlığını birbaşa aktivləşdirir. Buna səbəb isə onun Ermənistanın gələcəyi ilə bağlı heç bir məlumatının olmamasıdır.
- ABŞ-ın Qafqaza marağının artmasından bəhs etdiniz. Rusiya buna necə cavab verəcək?
- Təbii ki, Rusiyanın ABŞ-ın Cənubi Qafqaza müdaxiləsinin güclənməsi xoşuna gəlmir. Rusiya hələlik buna heç bir müqavimət göstərmir, sadəcə səssiz şəkildə Gürcüstanı Saakaşvili dövrünün formatına geri döndərmə və Ermənistanda yeni siyasi sistemin formalaşdırılması cəhdlərini müşahidə edir. Rusiya silahlı yolla burada öz maraqlarını müdafiə etmək niyyətində deyil. Belə ki, bu, bütün regionu müharibəyə soxar.
- Bəs Qarabağda necə? Qarabağ konfliktində hansısa irəliləyiş gözləmək mümkündürmü?
- Qarabağ məsələsində irəliləyiş yalnız bir istiqamətdə - gərginliyin gücləndirilməsi məsələsində ola bilər. Hər şeyin yanğın formatında yüklənildiyi bir zamanda burada konfliktin sülh yoluyla həllini gözləmək sadəlövhlük olardı. Ümumdünya eskalasiyası Cənubi Qafqazda da özünü göstərəcək - hansı ki, burada eyni anda bütün bombalar partlaya bilər. Bu təkcə İranla, Qarabağla bağlı olan məsələlər, Yaxın Şərqdəki müharibənin nəfəsinin regiona yaxın olmasıyla bağlı deyil. Regiondakı etnik anklavları da unutmayın. Bölgədəki hər kəsi nəyəsə hazırlayırlar.
- Rusiyanın prosesləri səssiz izlədiyini dediniz. Əgər Moskva Qafqazdan çıxarılsa, onun yerini kim tutacaq?
- Əgər baş verən hadisələr fonunda Rusiyanın Cənubi Qafqazda mövqeləri zəifləsə, onun yerini regionda ABŞ-dan başqa heç kim tuta bilməyəcək. Bu, təkcə Cənubi Qafqaz üçün olan monopoliya olmayacaq. Onun təsirləri avtomatik olaraq Xəzər dənizinə və Mərkəzi Asiyanın bir hissəsinə yönəldiləcək. Çin burada ABŞ-a hərbi-siyasi müqavimət göstərə bilməyəcək, təkcə iqtisadi layihələrlə isə o nəyisə müdafiə etmək gücündə olmayacaq. Bu, həmçinin, Çinin güclü yatırımlar etdiyi yerli infrastruktura da aid olacaq. Çin özünün xarici sərhədləri üçün vuruşmalı olacaq, amma o, buna nə indi, nə də gələcəkdə hazır olacaq.