Bakıda Qoşulmama Hərəkatının dövlət və hökumət başçılarının XVIII zirvə görüşü keçirilir. İki gün davam edəcək sammit “Bandunq prinsipləri əsasında müasir dünyanın çağırışlarına birgə və adekvat cavabın verilməsi” mövzusunda baş tutur. Qeyd edək ki, sammitdə sədrlik 3 il müddətinə Venesueladan Azərbaycana keçib.
Venesuela Prezidentinin təklifi yekdilliklə dəstəklənib və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 18-ci zirvə görüşünün sədri seçilib. “Cənab Prezident İlham Əliyev Qoşulmama Hərəkatının sədri seçilir və Azərbaycan Respublikası 3 il müddətinə təşkilata sədrlik edəcək”, – deyə, Nikolas Maduro bildirib. N.Maduro rəmzi çəkici Azərbaycan Prezidentinə təqdim edib.
Qoşulmama Hərəkatına sədrlik Azərbaycana nə verəcək, ekspertlər bu barədə nə düşünürlər?
Politoloq Məhəmməd Əsəsdullazadə “Xalq Cəbhəsi”nə bildirdi ki, Qoşulmama Hərəkatının Bakı sammiti və sədrliyin Azərbaycana keçməsi, ölkəmizin üzv dövlətlər arasında nüfuzunun artmasına səbəb olacaq. Bu, həmçinin Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı həqiqiətlərin dünyaya çatdırılması üçün vacib platformadır: “Bu gün ölkəmizə səfərə gələn üzv dövlətlərin dövlət və hökumət başçıları Azərbaycanla bundan sonra daha da siyasi əlaqəri sıxlaşdıracaq. Bu gün Azərbaycan Afrika, Latın Amerikası və Çənubi Şərqi Asiya ölkələri ilə əlaqələrinin dərinləşdirməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu ölkələrin BMT və digər beynəlxalq təşkilatlrada dəstəyi ölkəmiz üçün vacib əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan bu təşkilatın inkişafında öz siyasi məqsədləri üçün maraqlı olmalıdır. Amma bu hərəkatın üzvüyüksə, o demək deyil ki, ölkəmiz digər hərbi təyinatlı təşkilatlara qoşulmamalıdır. Zərurət yaranacaqsa və ölkəmizin maraqlarına cavab verəcəksə ölkəmiz hərbi bloklara qoşulmalıdır. Ölkəmiz böyük dövlətlərin maraqlarının kəskin toqquşduğu Cənubi Qafqaz regionunda yerləşir. Məhz bu geosiyasi rəqabətin nəticəsidir ki, uzun illərdir Azərbaycanın 20% əraziləri işğal altındadır. Məhz ölkəmiz bu işğalın aradan qaldırlması istiqamətində bu təşkilatın siyasi platformasından və digər hərbi bloklara qoşulmaqla öz mövqeyini gücləndirməlidir. Ümumiyyətlə, Azərbaycanın bu təşkilatda sədirliyi ölkəmizin əlində bir beynəlxaq tribuna oldu. Buradan dünaynın 100-dən çox ölkəsindən siyasi dəstək ala biləcəyik”.
Beynəlxalq Münasibətlər Təhlili Mərkəzinin şöbə müdiri Cavid Vəliyev isə bildirib ki, 2016-cı ilin sentyabrında Qoşulmama Hərəkatının (QH) Venesuelada keçirilən zirvə görüşündə növbəti zirvə görüşünün 2019-cu ildə Azərbaycanda keçirilməsi qərarlaşdırılıb: “Azərbaycanda Qoşulmama Hərəkatına maraq ilk olaraq Ümumilli lider Heydər Əliyevin dövründə ortaya çıxdı və 1994-cü ildə Azərbaycan hərəkata müşahidəçi üzv oldu.
2000-ci illərin ortalarından etibarən isə regionda geosiyasi qarşıdurmanın canlanması və Azərbaycanın xarici siyasət prinsipləri ölkənin Qoşulmama Hərəkatına marağını artırıb. 2006-cı ilin sentyabrında Azərbaycan Kuba tərəfindən Qoşulmama Hərəkatına üzv olmaq üçün dəvət edilib. Bu tarix eyni zamanda Azərbaycanın yer aldığı regionda və dünyada ciddi dəyişikliklər yaşandığı dövr olub ki, bu da Azərbaycanın QH-na üzvlük qərarına təsir edən amil olub. Barak Obamanın prezidentliyi dövründə ABŞ xarici siyasətində Çınə qarşı “containment” (mühasirərəyə almaq) siyasətini həyata keçirməsi və Avropada yaşanan iqtisadi böhran Cənubi Qafqazda güc boşluğunun yaranmasına səbəb olub. Bu hadisələr eyni zamanda tək qütblü dünya sistemindən çox qütblü dünya sisteminə keçidin də işarələri hesab edilir.
Bu səbəbdən təkrar üçüncü dünya dövlətlərini bir dam altında birləşdirən Qoşulmama Hərəlatının əhəmiyyətini artıb. Nəticədə Azərbaycan 26 may 2011-ci ildə İndoneziyanın Bali şəhərində keçirilən 16-cı Nazirlər Konfransında Qoşulmama Hərəkatının üzvü seçilib”. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın mənimsəmiş olduğu xarici və təhlükəsizlik siyasət prinsipləri də Qoşulmama Hərəkatının əsas prinsiplər olaraq mənimsədiyi Bandunq prinsipləri ilə üst-üstə düşürdü: “Belə ki, Prezident İlham Əliyev dövründə Azərbaycan xarici siyasətinin əsas prinsipini müstəqillik təşkil edib. Müstəqil xarici siyasət bütün dövlətlərlə böyüklüyündən asılı olmayaraq bərabərhüquqlu münasibət qurmaq, dövlətlər arasında yaşanan münaqişələrdə tərəf olmamaq, hətta mümkün çərçivə onlar arasında vasitəçilik etmək və qlobal güc mübarizəsinin parçası olan bloklara qoşulmamaq mənasına gəlib. Məsələn, Azərbaycan Qərb-İran və Qərb-Rusiya qarşıdurmasına öz milli maraqları çərçivəsində yanaşaraq tərəf olmayıb və beləcə yerləşdiyi regionun qarşıdurma regionu olmasına imkan verməyib.
Bununla yanaşı bir tərəfdən İsrail, bir tərəfdən İran, digər tərəfdən də Səudiyyə Ərəbistanı ilə münasibətlərini davam etdirərək, Fələstin məsələsinin iki dövlətin qurulması prinsipi əsasında həllini və Şərqi Qüdsün Fələstinin paytaxtı olmasını dəstəkləyib. 2018-ci ilin aprel ayında Bakıda keçirilən Qoşulmama Hərəkatına üzv dövlətlərin xarici işlər nazirlərinin 18-ci görüşündə Prezident İlham Əliyev Azərbaycanla Qoşulmama Hərəkatına üzv digər dövlətlər arasında oxşarlıqları belə izah edib: “Qarşımızda demək olar ki, oxşar çağırışlar, problemlər dayanır. Keçmişimiz də müəyyən dərəcədə, oxşardır. Hamımız öz həyatımızı, müstəqil həyat sürməyi arzulayırıq. Biz hamımız istəmirik ki, kimsə bizdən nə etməyi tələb etsin, işlərimizə müdaxilə etsin, bizə diktə etsin.” Digər tərəfdən, Azərbaycan regionda rəqabətdə olan heç bir təhlükəsizlik təşkilatına üzv olmamağı seçməyib. Hətta 2010-cu ildə qəbul etdiyi Hərbi Doktrinasında beynəlxalq razılaşmalardan irəli gələn hallar xaricində ərazisində xarici dövlətlərin hərbi bazalarının yerləşdirilməyəcəyini bildirib və qısa müddət sonra yeganə xarici baza hesab olunan Qəbələ Radyolakasiya Stansiyasının müqavilə müddətini uzatmayıb”.
O, əlavə edib ki, Xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov Bakıda keçirilən Qoşulmama Hərəkatı Xarici işlər nazirləri görüşündə Azərbaycanın Hərəkatın təməl prinsiplərinə ciddi riayət etdiyini bildirərək, Azərbaycanın müstəqil xarici siyasət yürütdüyünü və heç bir hərbi ittifaqa üzv olmadığını deyib: “Azərbaycan təşkilata üzv olduqdan sonra yaşanan bəzi hadisələr iki tərəf arasında etimadın artmasına səbəb olub. 2011-ci ildə BMT Təhlükəsizlik Şurası qeyri-daimi üzvlüyü üçün keçirilən 16 raundlu səsvermənin sonunda Azərbaycan 155 dövlətin dəstəyini alaraq 2012-2013-cü illər üçün BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü seçilib.
Bu 155 dövlətdən 117-si Qoşulmama Hərəkatına üzv dövlətin səsi idi. Bundan başqa 2012-ci ildən etibarən Qoşulmama Hərəkatı tərəfindən keçirilən zirvə görüşləri və ya nazirlər görüşündə Dağlıq Qarabağ məsələsinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinə qərar verildi. Qoşulmama Hərəkatının 2012-ci ildə Misirdə keçirilən Xarici işlər nazirləri iclasında, 2012-ci ildə İranda keçirilən 16 Zirvə iclasında, 2014-ci ildə Əlcəzairdə keçirilmiş xarici işlər nazirlərinin iclasında və 2016-cı ildə Venesuelada keçirilən dövlət və hökumət başçılarının XVII zirvə görüşünün nəticəsində qəbul olunan sənədlərdə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dövlətlərin suverenliyi, ərazi bütövlüyü və beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri çərçivəsində həlli qəbul olunaraq, Azərbaycanın mövqeyi dəstəklənib.
Qoşulmama Hərəkatınnın Dağlıq Qarabağ məsələsini həlli baxımından diqqət yetirməli olan məqamlardan biri də zirvə toplantısının yekun bəyanatlarında xalqların öz müqəddəratını təyin etmə prinsipinə münasibətdir. Prezident Administrasiyanın Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyevə görə, Qoşulmama Hərəkatına üzv dövlətləri bu prinsipin ifadəsini BMT nizamnaməsinə uyğun olaraq, əsasən de-kolonizasiya və müstəmləkəçiliyə qarşı mübarizə kontekstində görürlər. Yəni Qoşulmama Hərəkatının bu yanaşması Azərbaycanın Qarabağ məsələsinin həllindəki mövqeyi ilə tam olaraq üst-üstə düşür və Ermənistanın tezislərini çürüdür. Son olaraq 25-26 oktyabr tarixlərində Bakıda keçirilən zirvə görüşü Azərbaycan və QH-na üzv dövlətləri arasında ortaya çıxan qarşılıqlı etimadın nəticəsidir.
Beynəlxalq münasibətlər sisteminin tək qütblü dünya sistemindən çox qütblü dünya sisteminə keçdiyi bir dövrdə bu kimi təşkilatların əhəmiyyəti artır və Azərbaycanın da belə təşkilatlarda təmsil olunması faydalı hesab olunur. Bu gün Qoşulmama Hərəkatı 120 üzv dövləti ilə BMT-dən sonra ikinci ən böyük siyasi dialoq platformadır və dünya əhalisinin 55%-i üzv dövlətlərdə yaşayır. Bu isə Azərbaycanın nəqliyyat. turizm, ticarət əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi baxımından əlavə imkanlar yaradır. Azərbaycanın hərəkata sədrliyi isə həyata keçirdiyi müstəqil xarici siyasət ilə son illərdə Qoşulmama Hərəkatının anti-Qərb imicinin dəyişməsinə səbəb ola bilər”.

Əli