“...Onlara bu haqda dəfərlərlə eyham vurmuşam”

İranın dini lideri və başçısı ayətullah Əli Xamnəi tələbələr qarşısında çıxış edərək İranın nüvə proqamı üzrə Hərtərəfli Birgə Fəaliyyət Planını (HBFP) həyata keçirməkdə respublika prezidenti Həsən Ruhani və xarici siyasət idarəsi başçısı Məhəmməd Cavad Zərifin dipolmatik səylərindən narazılıq ifadə edib.

Strateq regnum.ru-ya istinadən yazır ki, siyasətçilərin adlarını çəkərək, onları ilk dəfə tamamilə pisləyib. O bildirib: “Mən HBFP-i həyata keçirmək üçün seçilən üsula inanmıram, prezident Ruhani və xarici işlər naziri Zərifə bu haqda dəfərlərlə eyham vurmuşam”.

Qeyd edək ki, İranın siyasət sinfində nüvə sazişinə münasibət əzəldən birmənalı deyildi. Qərbdə mühafizəkar kimi göstərilən siyasi güclər buna qarşı çıxıb, onların fikrincə, “Amerikaya əyilən” Ruhani və Zərifi kəskin tənqid ediblər.

Liberal adlanan qanada gəlincə isə, onun təmsilçiləri hamını inandırırlar ki, prezident və nazirin seçdiyi fəaliyyət ssenarisi “sanksiyaların böyük bəndini, İran xofunu və İranın dünya dövlətləri tərəfindən təcridini qıra və onu beynəlxalq münasibətlər prosesinə daxil edə” bilər.

Dini lider bu durumda proseslərin gedişini izləyərək ehtiyatlı mövqe tutub.

ABŞ prezidenti Donald Tramp nüvə sazişindən çıxdığını elan edəndə Ruhani və Zərif amerikalılar və avropalıların nüvə sazişinə münasibət məsələsində parçalanmasında oynamağa cəhd göstərdilər. Amma tezliklə aydın oldu ki, Tehranla sazişi qorumaq üçün Avropanın siyasi iradəsi çatmır. İran mayın 8-də ABŞ-ın sazişdən çıxdığı ildönümdə nüvə sazişi üzrə HBFP-nin bəzi (özəlliklə zənginləşdirilmiş uran və ağır su ehtiyatlarına dair) bəndlərinin icrasının dayandırıldığını elan etdi. Tehran bildirib ki, özünü bunlar üzrə məhdudiyyətlərə bağlı hesab etmir. Və bu üzdən İranın maraqlarının təminatı üçün sazişi imzalayanlara 60 gün vaxt verib, eyni zamanda ABŞ-ın hərəkətiylə bağlı meydana çıxan problemləri həll etməyə nail olarsa, dayandırılmış öhdəliklərin icrasına qayıtmağı vəd edib.

Avropa anlaşılmaz şəkildə reaksiya verib. Sözdə Tehrana gərəkən bəyanatlar verərək İranla işbirliyini yavaşca yığışdırır ki, bu da Ruhani-Zərif ssenarisinin iflasını göstərir. Nəticədə İrana aydın olub ki, nüvə sazişi üzrə yalnız iki sarsılmaz tərəfdaş qalıb – Moskva və Pekin. Amma Tehran haradsa qəlbində Avropaya ümid bəsləməyi davam etdirir, axı onun hərəkətləri nüvə sazişinin əsas şərtlərini hələlik pozmur.

Ayətullah Xamnəinin Ruhani və Zərifə münasibətdə ünvanlı tənqidi Avropa yönünü göstərir, prezident və XİN başçısının siyasi nüfuzunun zəiflədiyi halda onların yerini Qərblə hər hansı güzəştlərə meyli olmayan mühafizəkarların tuta biləcəyinə siqnaldır. Bundan savayı, bu həm də yeni nüvə sazişi hazırlamaq üzrə iranlılarla diplomatik dialoqa girməyə nail olmağa ümid ifadə edən Vaşinqtona siqnaldır.

Tramp mayın 16-da bildirib ki, İranla hərbi toqquşmadan yayınmağa ümid edir. Sonradan Xamnəi də məlumat verib ki, “Tehran da ABŞ-la savaş istəmir, amma Vaşinqtona müqaviməti davam etdirəcək”. Amerikanın “The American Conservative” nəşri bununla bağlı Ağ Evi İranın nüvə sazişindən çıxmaqla bağlı göstərdiyi 60 günlük fasilədən yararlanmağa, “orada Rusiya və Çinin siyasi rolunun artmasına yol verməmək üçün Tehrana münasibətdə böhran siyasəti”ndən əl çəkməyə çağırır.

“Bu isə bildirir ki, Tramp milli təhlükəsizlik üzrə köməkçi Con Boltonu və dövlət katibi Mayk Pompeonu istefaya göndərməlidir” – nəşr yazır – çünki “bu evyaranların dünya arenasındakı fəaliyyəti Trampın özünün xarakteri ilə tam uzlaşır, amma prezident nəticələrdən getdikcə daha çox narazıdır – özəlliklə ABŞ-ın gerçək hərbi əməliyyatlara heç vaxt olmadığı qədər yaxınlaşdığına səbəb verən İrana maksimal basqıya gəlincə. Amma Bolton və Pompeo Rusiya, İran, Çin və Türkiyənin iştirakıyla alyans qurmağa şərait yaradaraq dünyanın ən müxtəlif ölkələrində daha çox ədavətə itələyincə bu macəradan çıxa bilməz”.

Yəni Trampa HBFP üzrə başlanğıc mövqeyə qayıtmaq və bu formatda yeni diplomatiyaya başlamaq təklif olunur. O zaman İranda Ruhani-Zərif blokunun siyasi dirçəlişi başlanar və bölgədə hadisələrin yeni inkişaf ssenarisi meydana çıxar. Amma bu, yalnız nəzəriyyədir. Durumun dalana girdiyi, İran və ABŞ-ın praktik olaraq barışmaz mövqelər tutduğu və hər şeyə əsasən, savaş cəhənnəminə gərildiyi bir vaxtda praktikada nə baş verəcək?