ABŞ, Avropa İttifaqı və Ermənistan tərəfindən Brüsseldə keçirilən üçtərəfli görüşlə bağlı region ölkələrini sakitləşdirmək üçün müxtəlif yayındırıcı açıqlamalar verilsə də, əldə olunan razılaşmalarla bağlı məlumatlar Azərbaycanın narahatlığının əsaslı olduğunu sübuta yetirir. O da məlum olub ki, Brüsseldə keçirilən görüşdə, üçtərəfli razılaşmalardan başqa ikitərəfli anlaşmalar da var.
Beləliklə Brüsseldə ABŞ-la Ermənsitan arasında əldə olunan razılaşmalya əsasən, Birləşmiş Ştatlar rəvana Strateji Müdafiə İcmalının aparılması və Ermənistan üçün yeni hərbi doktrina hazırlanması üçün ekspert dəstəyi verəcək.
Bu məqam Ermənistanla ABŞ arasında hərbi əməkdaşlığın əhəmiyyətli dərəcədə dərinləşməsindən xəbər verir. Strateji müdafiə baxışı və yeni hərbi doktrinanın hazırlanması təkcə cari müdafiə strategiyalarının nəzərdən keçirilməsini deyil, həm də Ermənistanın milli təhlükəsizlik məsələlərinə yanaşmasının tamamilə yenilənməsini nəzərdə tutur. Yəni ABŞ-ın təmsil etdiyi Ermənistanın Qərb tərəfdaşları öz təhlükəsizlik qüvvələrinin bütün aspektlərini və potensial zəifliklərini qiymətləndirməli, həmçinin erməni tərəfinə yeni geosiyasi reallıqlara və maraqlara uyğun doktrina formalaşdırmağa kömək edəcəklər. Qeyd etmək vacibdir ki, hərbi doktrinada bu cür dəyişikliklər ABŞ-ın aktiv maliyyə və texniki dəstəyi ilə müşayiət olunacaq ki, bu da Qərbin Cənubi Qafqazda sabitliyə təsir edən proseslərdə fəal iştirak etmək istəyini təsdiqləyir. Deməli, görüşdə açıqlanan 65 milyon dollar aysberqin görünən hissəsidir.
İkitərəfli hərbi əməkdaşlıq Planlaşdırma və Baxış Prosesi (PARP) və Əməliyyat İmkanları Konsepsiyası (OCC) vasitəsilə tərəfdaşlığın məqsədlərinin həyata keçirilməsində Ermənistanın NATO ilə əməkdaşlığına uyğunlaşdırılacaq.
Planlaşdırma və Tədqiqat Prosesi (PARP) və Əməliyyat İmkanları Konsepsiyası (OCC) NATO ilə tərəfdaş ölkə əməkdaşlığının əsas elementlərindəndir. PARP tərəfdaşlara müdafiə məqsədlərinə nail olmaqda kömək etmək və ordularının NATO ilə qarşılıqlı fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq üçün nəzərdə tutulub. Bu, tərəfdaş ölkələrə birgə əməliyyatlarda daha səmərəli iştirak etməyə imkan verir. Əməliyyat İmkanları Konsepsiyası tərəfdaş hərbi qüvvələrin NATO standartlarına cavab verməsi və Alyansın əməliyyatlarında səmərəli əməkdaşlıq edə bilməsi üçün onları inkişaf etdirmək və qiymətləndirmək məqsədi daşıyır.
ABŞ-la yeni sazişlər kontekstində Ermənistanın bu proqramlar çərçivəsində əməkdaşlığı əhəmiyyətli dərəcədə intensivləşəcək. Bu, təkcə NATO ilə hərbi əlaqələrin dərinləşdirilməsi deyil, həm də Ermənistan silahlı qüvvələrinin qarşılıqlı fəaliyyət və hazırlıq səviyyəsinin yüksəldilməsi deməkdir. Artan əməkdaşlığa NATO təlimlərində daha çox iştirak, qabaqcıl texnologiyaların əldə edilməsi və təcrübə mübadiləsi daxil ola bilər ki, bu da öz növbəsində Ermənistanın hərbi potensialının gücləndirilməsinə xidmət edir.
Birləşmiş Ştatlar Ermənistanın hərbi və müdafiə qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etdirmək, İranla sərhədə xüsusi diqqət yetirməklə, sərhəd nəzarətini və təhlükəsizliyi gücləndirmək üçün İrəvana lazımi yardım göstərəcək.
Hadisələrin bu cür inkişafı ABŞ-ın geosiyasi ambisiyalarını nəzərə alsaq, təəccüblü deyil və kifayət qədər gözlənilən idi. Bu, Ermənistan-İran sərhədinin Rusiya sərhədçiləri tərəfindən mühafizəsi kontekstində xüsusilə aktualdır. Açığı, söhbət ABŞ-ın Ermənistan ərazisindən kəşfiyyatı üçün məhdudlaşdırıcı amil olan Rusiya sərhədçilərinin əvəz olunmasından gedir. Bu baxımdan İranın reaksiyası maraq doğurur. Ehtimal etmək lazımdır ki, İranın Ali Rəhbərinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayətinin ABŞ və NATO-nun regionun işlərinə qarışmaq istəməsi ilə bağlı son bəyanatından da göründüyü kimi, Tehran İrəvanın oyununu anlayıb.
ABŞ Ermənistanın KTMT-nin Birgə Hava Hücumundan Müdafiə sisteminə inteqrasiyasını nəzərə alaraq, hava qüvvələrinin və hava hücumundan müdafiə imkanlarının yerində qiymətləndirilməsi üçün Ermənistana analitik qruplar göndərəcək.
ABŞ hava hücumundan müdafiə sistemi ilə bağlı Ermənistanla hərbi əməkdaşlıq strukturunun dəyişdirilməsində maraqlıdır. Amerika qiymətləndirmə qruplarının Ermənistana göndərilməsi ölkənin KTMT-nin hava hücumundan müdafiə sisteminə davamlı inteqrasiyasını nəzərə almaqla Ermənistanın HHQ və hava hücumundan müdafiəsini yenidən qiymətləndirməyə və yenidən təşkil etməyə yönəlmiş strategiyasının bir hissəsidir.
Bu addım ABŞ-ın Rusiya və KTMT-nin regionda təsirini azaltmaq istəyinin daha geniş kontekstinə uyğun gəlir. Bu işin müəyyən hissəsi artıq aparılır, bunu Fransanın Ermənistana gətirdiyi radar sistemləri də sübut edir. Bu kontekstdə ABŞ Rusiyanın İrəvana hərbi təsirini azaltmaq üçün nəzərdə tutulmuş Ermənistanın hava hücumundan müdafiəsini gücləndirmək üçün texnologiya, təlim və dəstək verməklə əsas rol oynamağı planlaşdırır.
Birləşmiş Ştatlar Ermənistanın qabaqcıl hərbi texnika və yeni texnologiyalara çıxışını asanlaşdırmaq üçün Xarici Hərbi Maliyyələşdirmə (FMF) vəsaiti verəcək.
Xarici Hərbi Maliyyələşdirmə (FMF) proqramı ABŞ-ın müttəfiqlərini və tərəfdaşlarını avadanlıq, təlim və digər hərbi ehtiyaclar üçün qrantlar və ya kreditlər verməklə dəstəkləmək üçün nəzərdə tutulmuş əsas ABŞ xarici siyasət alətidir. Bu proqram qəbul edən ölkələrin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsinə və hərbi qarşılıqlı fəaliyyətin artırılmasına kömək edir.
ABŞ FMF vasitəsilə Ermənistanın müasir hərbi texnologiyalara və yüksək texnologiyalı avadanlıqlara çıxışını asanlaşdırmaq niyyətindədir. Bu, öz növbəsində, təkcə hərbi infrastrukturun təkmilləşdirilməsini deyil, həm də Ermənistan ordusunun əməliyyat imkanlarının artırılmasını nəzərdə tutur. FMF vasitəsilə maliyyənin təmin edilməsi Birləşmiş Ştatların Ermənistanın daxili və xarici təhlükəsizliyini dəstəkləməklə yanaşı, İrəvanla strateji tərəfdaşlığını gücləndirmək istəyini vurğulayır.
Razılaşmaya əsasən, ABŞ Silahlı Qüvvələri qarşılıqlı fəaliyyətin təmin edilməsi üçün Ermənistan Silahlı Qüvvələri ilə birgə hərbi təlimlərdə iştirak edəcək.
ABŞ və Ermənistanın birgə hərbi təlimləri iki ölkənin hərbi birləşmələri arasında qarşılıqlı fəaliyyət səviyyəsini yüksəltmək məqsədi daşıyır. Bu cür təlimlərin məqsədi, xüsusən də potensial münaqişə vəziyyətlərində birgə əməliyyatlar üçün vacib olan qarşılıqlı fəaliyyətə nail olmaqdır.
Bu əməkdaşlıq Ermənistan hərbçilərinə yeni taktika və texnologiyalara yiyələnməyə imkan verəcək, həmçinin Ermənistanın NATO ilə sıx əməkdaşlığı təmin edərək, ünsiyyət bacarıqlarını və prosedurlarını təkmilləşdirəcək.
ABŞ Beynəlxalq Hərbi Təhsil və Təlim (IMET) proqramı vasitəsilə Ermənistanın müdafiə qabiliyyətini gücləndirəcək.
Bu proqram təhsil kursları vasitəsilə ikitərəfli hərbi əlaqələrin gücləndirilməsinə yönəlmiş ABŞ-ın xarici hərbi yardımının əsas alətlərindən biridir. IMET tərəfdaş ölkələrin hərbi personalına amerikalı həmkarları ilə birlikdə ABŞ hərbi akademiyalarında təlim keçmək imkanı verir.
Proqramın məqsədlərinə hərbi qulluqçular arasında qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlığın təkmilləşdirilməsi və peşəkar hazırlığın artırılması daxildir. Təlim taktiki təlim və əməliyyat planlaşdırmasından tutmuş logistika və strateji idarəetmə kurslarına qədər geniş mövzuları əhatə edə bilər.
ABŞ bütün Ermənistan ərazisində GPS texnologiyasının geniş tətbiqini sürətləndirməyə çalışacaq. Ermənistanın hərbi sferasında GPS (Qlobal Positioning System) texnologiyasının tətbiqi hərbi əməliyyatların dəqiqliyi və səmərəliliyinin artırılmasında mühüm rol oynayır. GPS qoşunlara mürəkkəb və ya tanış olmayan ərazilərdə dəqiq naviqasiya etməyə imkan verir, hərəkətliliyi və dəyişən şəraitə cavab vermə qabiliyyətini xeyli yaxşılaşdırır.
Təkmilləşdirilmiş silah dəqiqliyi: GPS artilleriya mərmiləri və idarə olunan raketlər də daxil olmaqla silahların hədəf dəqiqliyini artırmaq üçün istifadə olunur. Bu, hədəflərə daha dəqiq zərbələr endirməyə imkan verir.
Avropa İtiifaqı ilə əldə olunan ikitərəfli razılaşmaya görə, Aİ Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə dəstək məqsədilə Avropa Sülh Fondu (AƏF) çərçivəsində yardım paketini qəbul edəcək. Bu paket Ermənistanın müdafiə sektorunda milli təhlükəsizliyini, sabitliyini və dayanıqlığını gücləndirmək məqsədi daşıyır. Bu, həmçinin əməliyyat səmərəliliyini artıracaq, Aİ və NATO standartlarına uyğunluğu sürətləndirəcək və Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin qarşılıqlı fəaliyyətini təmin edəcək. Yardım paketi həmçinin Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Aİ-nin Ümumi Təhlükəsizlik və Müdafiə Siyasəti (CSDP) çərçivəsində əməliyyat və missiyalarda iştirak imkanlarını gücləndirmək məqsədi daşıyır.
Əldə etdiyimiz məlumatlara görə, Avropa Sülh Fondu (APF) vasitəsilə Ermənistana yardım paketinin qəbulu məsələsində artıq Avropa İttifaqında konsensus əldə olunub. Dəstək verilməsi barədə qərar qəbul edilib ki, bu da Aİ ilə Ermənistan arasında müdafiə sahəsində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsində mühüm addımdır. Bu yardım paketi bir neçə əsas sahəyə yönəlib: Ermənistanın milli təhlükəsizliyinin və hərbi potensialının artırılması, əməliyyat hazırlığının təkmilləşdirilməsi və həm Aİ, həm də NATO standartlarını özündə əks etdirən standartlara uyğunlaşdırılması.
Aİ-nin bu qərarı həm də Ümumi Təhlükəsizlik və Müdafiə Siyasəti çərçivəsində Ermənistan və Aİ arasında daha sıx əməkdaşlığı stimullaşdırmaq məqsədi daşıyır. Buna görə də qərar Aİ-nin xüsusilə cari geosiyasi çağırışlar fonunda Avropanın şərq sərhədlərində öz təsirini və təhlükəsizliyə cəlb olunmasını gücləndirmək üçün strateji istəyini vurğulayır.

Aİ və Ermənistan mütəmadi olaraq müdafiə və təhlükəsizlik məsələləri üzrə məsləhətləşmələr aparacaq.
Aİ və Ermənistan Aİ-nin Ermənistandakı missiyasının uzunmüddətli mövcudluğunu təmin etmək və işçilərin əhəmiyyətli dərəcədə artırılması hesabına onun funksiyalarını genişləndirmək üçün əməkdaşlıq edəcək.
KİV-də dəfələrlə Aİ-nin Ermənistandakı missiyasının monitorinq funksiyaları ilə məhdudlaşmayacağı, həm də NATO ölkələrinin (və ya bir konkret ölkənin) tamhüquqlu hərbi bazasına çevrilmək potensialına malik olması barədə məlumatlar yayılıb. Missiya heyətinin əhəmiyyətli dərəcədə artırılması və onun funksiyalarının genişləndirilməsi bu perspektivi gücləndirir. Bundan əlavə, ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Kristina Kuinnin bu yaxınlarda bəyan etdiyi kimi, Vaşinqton hələlik Aİ missiyasına qoşulmağı müzakirə etməyib, lakin gələcəkdə bu ehtimalı da istisna etmir.
Hadisələrin bu cür inkişafı mütləq Ermənistan ərazisində qeyri-regional mövcudluğun güclənməsinə gətirib çıxaracaq ki, bu da öz növbəsində Azərbaycanda haqlı olaraq müşahidə missiyasının himayəsi altında kəşfiyyat əməliyyatlarının dərinləşməsi kimi qəbul edilir. Bu tədbirlər bazalar və sərhədçilər haqqında yuxarıda qeyd olunan məlumatlarla yanaşı, regionda gərginliyi xeyli artıracaq.
Aİ Ermənistana Azərbaycanla sərhəddə müdafiə infrastrukturunun, o cümlədən mühəndis istehkamlarının yaradılmasında yardım edəcək.
Aİ-yə üzv dövlətlər və ABŞ yeni yaradılmış Ermənistan Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin təlimi və təchizatında yardım təklif edəcək, Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin potensialını və təlim imkanlarını artıracaq.
Ermənistanın bu sahədə əhəmiyyətli texniki və ekspert dəstəyi alacağı gözlənilir ki, bu da Ermənistanın yeni yaradılmış Xarici Kəşfiyyat Xidmətinə öz əməliyyat imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirməyə imkan verəcək.
Aİ və ABŞ ilə kəşfiyyat sahəsində bu cür dərin əməkdaşlıq Ermənistanın Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin Qərbin nəzarətində olan struktura çevrilməsinə gətirib çıxaracaq. Qərb texnika və texnologiyalarından asılılığın artması erməni kəşfiyyatının əməliyyat səviyyəsində effektivliyini artırsa da, müstəqillik dərəcəsini azaldacaq.
Ermənistanın Kompüter Təhlükəsizliyə Müdaxilə Qrupunun (CERT) və Kompüter Təhlükəsizliyi və İnsidentlərə Müdaxilə Qrupunun (CSIRT) strateji imkanlarını gücləndirmək üçün Aİ-Ermənistan kiber dialoqu başlayacaq.
Üçtərəfli razılaşmaya əsasən isə, ABŞ və Avropa İttifaqı Metsamor Atom Elektrik Stansiyasının (MAPP) sökülməsində Atom Elektrik Stansiyalarının Deaktivasiyası Proqramı (DNPP) vasitəsilə Ermənistana kömək edəcək. Metsamorun fəaliyyəti dayandırıldıqdan sonra yeni atom elektrik stansiyalarının inkişafı üçün maliyyə ayrılacaq.
ABŞ və Aİ açıq şəkildə Ermənistana Metsamor AES-in ləğvi və yeni nüvə enerjisi layihələrinin inkişafı vasitəsilə enerji təhlükəsizliyini gücləndirməyə kömək etməyə hazırlaşır. Bu, nəinki köhnəlmə obyekti ilə bağlı potensial ekoloji və texnoloji riskləri minimuma endirməyə kömək edir, həm də Ermənistanın Rusiyanın enerji resurslarından asılılığını azaltmağa yönəlib. Bu cür addımlar, şübhəsiz ki, Rusiyanın Ermənistandakı əhəmiyyətli maraqlarını nəzərə alaraq, cavab addımlarına səbəb olacaq. ABŞ və Aİ mümkün nəticələrini tam dərk edərək, Ermənistana lazımi dəstəyin göstərilməsi üçün fəal işləyirlər.
ABŞ və Avropa İttifaqı Ermənistanın müdafiə və təhlükəsizlik davamlılığı proqramının həyata keçirilməsini əlaqələndirmək üçün birgə hərbi və müdafiə işçi qrupu yaradacaq.
ABŞ, Aİ və Ermənistan arasında belə bir işçi qrupunun yaradılması beynəlxalq hərbi əməkdaşlıq çərçivəsində ümumi təcrübədir. Bu təşəbbüs daha əvvəl qeyd etdiyimiz bir sıra fəaliyyətləri, o cümlədən hərbi təlim, infrastrukturun təkmilləşdirilməsi və yeni müdafiə texnologiyalarının inkişafı üçün nəzərdə tutulub. İşçi qrupun əsas məqsədi səmərəli qarşılıqlı əlaqəni təmin etmək və Ermənistanın hərbi inkişaf proqramı çərçivəsində qarşıya qoyulan vəzifələrin icrasını təmin etməkdir.