Eyni mənzil bir neçə şəxsə satılır, evin faktiki sahəsi sənəddə göstəriləndən az olur

Gözəl və rahat evin sahibi olmaq hər kəsin arzusudur. İnsan illərlə bu arzusuna doğru can atır, min bir əziyyətlə qazandığı pula qənaət edir, hər gün arzusuna bir addım da yaxınlaşdığını hesab edərək özünə təskinlik verir. Dəhşətlisi odur ki, bir gün arzunun reallaşdığı vaxt aldadıldığını və illərin əziyyəti nəticəsində qənaət etdiyi pulun başqası tərəfindən mənimsənildiyini anlayır. Tikinti şirkətlərinin qurbanları kimi. Statistikaya görə, hazırda Bakıda 2400-ə yaxın yeni tikilmiş bina var. Bundan sonra da yeni binalar tikilməkdə davam edəcək, ancaq bu binalarda mənzil almaq istəyən yüzlərlə vətəndaşın aldadılmayacağına heç kəs zəmanət vermir.
Tikilən yeni çoxmərtəbəli binalarda vətəndaşlara qarşı dələduzluqların edilməsilə bağlı məlumatlara tez-tez rast gəlinir. Dələduzluq əsasən bir mənzilin bir neçə şəxsə satılması yolu ilə həyata keçirilir. Məsələ ilə bağlı saysız-hesabsız məhkəmə işləri və həbslər var. Söhbət mənzillərin sahəsində vətəndaşların aşıq-aşkar aldadılması, bununla da tikinti şirkətlərinin qeyri-qanuni yolla milyonlarla vəsait əldə etməsindən gedir. O da məlumdur ki, yeni tikilən binalarda bütün mənzillərin müqavilədə göstərilən kv. metri ilə real sənəd arasında kəskin fərq olur. Mənzilin sahibi bu fərqi görüb şirkətə müraciət etdikdə isə şablon cavablar alır. Onlara bildirilir ki, mənzil yaşayış hissəsinə aid olmayan çöl hissədən ölçülərək hesablanır Məlum olur ki, hər mənzilin ölçüsündə sənəddə göstərilən sahədən 7-10 kv. metr əskiklik yaranır. Mənzillərin sahələri böyüdükcə fərqlər də böyüyür.
Belə olan halda şirkət ümumi yaşayış sahəsindən əskik olan hər kv.metrin qiymətini də müştərinin hesabına yazır. Bakıda ən ucuz mənzilin bir kv.metrinin 650 manat olduğunu nəzərə alsaq o zaman mənzilin sahəsindən asılı olaraq 10 kv.metrin müştəriyə nə az, nə çox 6500 manat ziyana başa gəlir. Belə bir faktı tikinti şirkətlərinin özləri də təsdiqləyir. AAAF yaşayış kompleksində satışa çıxarılan ən kiçik ölçülü mənzilin 45 kv.metr olduğunu bildirən şirkətin satış üzrə meneceri sənəddə mənzilin ölçüsünün fasaddan hesablandığını və bu səbəbdən də əsas yaşayış sahəsinin 5-7 kv. metr az olduğunu təsdiqləyib.
"Akkord" Şirkətlər Qrupundan da müştərilərə satılan mənzillərin sahəsinin sənəddə göstəriləndən az olduğunu təsdiqləyirlər. Qeyd olunur ki, məsələn, şirkətin Abşeronda sənəddə 85 kv.metrlik 3 otaqlı mənzilinin əslində əsas yaşayış sahəsi 70 kv. metr, Xırdalanda satışa çıxardığı 2 otaqlı mənzilin sahəsi sənəddə 99 kv.metr göstərildiyi halda evin daxili ölçüsü 90 kv.metrdir. Beləcə, müştəri əslində 70 kv.metr olan mənzilə 85 kv.metrin pulunu ödəyir. Kvadratmetri 750 manata satılan yəni mənzilə daxil olmayan 15 kv.metr sahə alıcıya 11 250 manata başa gəlir.
"Fateli" tikinti şirkətinin satış meneceri də müştərilərdən belə şikayətlərin tez-tez gəldiyini söyləyir. Onun sözlərinə görə, ümumiyyətlə son illər şirkətlərin hamısı müştəriyə fasaddan hesablanmış ölçüdə mənzillər təklif edir. Yəni mənzilə aid olmayan sütunlar, divarlar da mənzilin sənədində nəzərə alınır. Bir sözlə, şirkət divara, mənzilə aid olmayan hissələrə çəkdiyi xərci müştərinin hesabına çıxarır.
NBA Consalting şirkətinin direktoru Nüsrət İbrahimov bildirib ki, əslində mənzilin sənədində əsas yaşayış sahəsi göstərilməlidir. Ekspertin sözlərinə görə, Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidməti çıxarışda və texniki pasportda hansı sahəni yazırsa o sahədən çıxış olunmalıdır. O cümlədən Mənzil Məcəlləsində də qeyd olunub ki, faydalı sahə satış predmeti olmalıdır.
N. İbrahimov deyir ki, tikinti şirkəti tərəfindən aldadıldığı halda müştərinin şirkəti məhkəməyə vermək haqqı var. Belə hallarla tez-tez rastlaşdığını bildirən ekspert bildirib ki, müştərinin məhkəməni udduğunu və tikinti şirkətinin yaşayış sahəsinə aid olmayan kv. metrə görə müştəridən aldığı məbləği geri qaytardığı hallar olub.
Digər problem mənzilin addan-ada keçirilməsi ilə bağlıdır. Bu halda da, mənzil sahiblərindən 1000 manatdan 5000 manata kimi pul alınır. Əgər başqa çıxış yolunuz yoxdursa və həmin pulu vermək məcburiyyətindəsinizsə, onda mütləq verdiyiniz pulun dəqiq təyinatı qeyd olunan nömrəli və möhürlü qəbz alın. Sonradan həmin qəbzin köməyi ilə verdiyiniz pulu məhkəmə vasitəsi ilə geri ala bilərsiniz, hüquqi yardımla bağlı vəkilə xərclədiyiniz vəsaitlə birlikdə".
Hüquqşünas Vaqif Hacıbəyli isə facebook səhifəsində sözügedən problemin ciddiliyindən yazıb və vətəndaşlara hüquqi məsləhətlər verib: "Çox ciddi problemdir. Divar altını, bəzən hətta "şaxta"ların sahəsini də yaşayış sahəsi kimi satırlar. Qanunla balkonlar da yaşayış sahəsi hesab olunmur. Əgər tikinti hazırdırsa, yerində ölçü aparmaqla hansı ölçüdə mənzil aldığını müəyyən edə bilərsən. Bu halda heç kəs sizi aldada bilməz. Aldığın yaşayış sahəsinə sövdələşdiyin qiyməti verib-verməmək hər kəsin özündən asılıdır. Mənzilin alınması barədə müqavilə imzalanarkən hələ çoxmərtəbəli bina tikilməyibsə, tikintinin icra orqanı ilə razılaşdırılaraq təsdiq olunan işçi layihəsini tələb edin. Həmin layihə olmadan heç bir tikinti aparılmır. O layihədə sizin gələcəkdə sahib olacağınız mənzilin ölçüləri tam dəqiq göstərilir. Əgər artıq iş-işdən keçibsə və aldığınız mənzilin ölçüləri müqavilədə göstərilən ölçülərə uyğun gəlmirsə, onda məhkəmə yolu ilə pulunuzu geri ala bilərsiniz. Mənim təcrübəmdə iki halda bu tipli iddia ilə məhkəmələrdə udmuşam.
Digər problem mənzilin addan-ada keçirilməsi ilə bağlıdır. Bu halda da, mənzil sahiblərindən 1000 manatdan 5000 manata kimi pul alınır. Əgər başqa çıxış yolunuz yoxdursa və həmin pulu vermək məcburiyyətindəsinizsə, onda mütləq verdiyiniz pulun dəqiq təyinatı qeyd olunan nömrəli və möhürlü qəbz alın. Sonradan həmin qəbzin köməyi ilə verdiyiniz pulu məhkəmə vasitəsi ilə geri ala bilərsiniz, hüquqi yardımla bağlı vəkilə xərclədiyiniz vəsaitlə birlikdə".
Hüquqşünas Fuad Ağayev deyir ki, rastlaşdığı müqavilələr içərisində qanunvericiliyin bir sıra müddəalarına uyğun olmayan müqavilələr də olub.
Buna görə də o, bu binalardan mənzil alan şəxsləri diqqətli olmağa çağırır: "Ev alarkən həmin şirkətin torpağa olan hüquqları, maliyyə imkanları ilə maraqlanmaq lazımdır".
Hüquqşünas deyir ki, bu barədə şirkətin elə özündən müvafiq məlumatı almaq olar:
"Kimsə bina tikirsə, onun müəyyən imkanları olmalıdır və o imkanlar haqqında da potensial alıcılar məlumatlandırılmalıdır. Bununla da həmin şirkətin fəaliyyətinə inam yarana bilər". Fuad Ağayev bildirir ki, torpağın ayrılması haqqında sənədin mövcud olub-olmamasına, layihənin təsdiq edilib-edilməməsinə, müvafiq sərəncamların, razılaşdırmaların olub-olmamasına baxmaq lazımdır:
İqtisadçı ekspert Vüqar Bayramov belə problemlərin yaşanmaması və "mənzil fırıldağının" qarşısının alınması üçün təkliflər paketi hazırladıqlarını bildirib: "Amma o təkliflər qəbul olunmayınca "mənzil fırıldağının" miqyası da genişlənməkdədir. İnşa etdiyi mənzilləri kifayət qədər yüksək qiymətə satan və əslində bununla da gəlirlərini təmin edən tikinti şirkətləri, hətta bu pul ilə kifayətlənməyərək, vətəndaşları aldadıb onların qənaət edərək illərlə yığdığı pulları əllərindən alırlar. Aydındır ki, vətəndaşları aldatmış tikinti şirkətlərinin sahiblərinin həbs olunması mənzilə pul ödəyənlər üçün ciddi heç nəyi dəyişmir. Onlar onsuz da mənzilə sahib olmurlar. Çünki nə bina inşa edilib, nə də onların pullarını geri qaytaracaq kimsə var.
Birincisi, Ukraynada olduğu kimi, Azərbaycanda da tikinti şirkətlərinin internet səhifəsinin olması icbari xarakter daşımalıdır. Öz internet səhifələrində tikinti şirkətləri inşa edilən və ya inşa ediləcək binada satılan mənzillərlə bağlı məlumat yerləşdirir. Bu da imkan verir ki, alıcı hər hansı bir şirkətin inşa etdiyi binada mənzil almaq istəyərkən həmin şirkətin veb səhifəsinə daxil olmaqla müəyyən edə bilsin ki, hansı mənzillər satılıb, hansılar satılmayıb. Eyni zamanda, tikinti şirkəti öz saytında hər bir müştəriyə xüsusi kabinet açır və o da mütəmadi olaraq ora daxil olaraq ödəniş, tikinti prosesi və digər məlumatları əldə edə bilir. Bu, eyni zamanda şirkətlərin şəffaf işləməsinə imkan yaradır.
İkincisi, bir sıra Cənubi-Şərqi Asiya ölkələrində olduğu kimi, mənzillərin bölgüsü ilə bağlı xüsusi komissiyanın yaradılması mümkündür. Belə komissiyalar əksər hallarda dövlət qurumlarının və ya yerli icra hakimiyyəti orqanlarının nəzdində yaradılır. Bu zaman həmin komissiya mənzillərin qiyməti və ya kimə satılması ilə bağlı məsələlərə müdaxilə etmir. Sadəcə, satılan mənzillərin qeydiyyatını aparır. Bu qeydiyyatını, hətta sonrakı mərhələdə elektronlaşdırıla bilər. Yəni məsələn, yeni inşa edilən binada 3-cü blok 10 saylı mənzil satılıbsa artıq onun məlumatlarını sistemə yenidən daxil etmək olmur, elektron sistem qəbul etmir və bununla da alıcı həmin mənzil artıq satıldığını bilir.
Üçüncüsü, mənzillərin satılması zamanı nağd ödənişlər qadağan edilməlidir. Ödənişlər yalnız banklar vasitəsi ilə həyata keçirilməlidir və həyata keçirilən bank əməliyyatı ilə bağlı isə bütün məlumatlar şirkətin saytında yerləşdirilməlidir.
Dördüncüsü, qanunvericilikdə dələduzluqla məşğul olan tikinti şirkətlərinə qarşı cərimələrin və cəzanın daha ağırlaşdırılmasına ehtiyac var. Çünki bu məsələdə inzibati metodlar da az təsirə malik deyil. Beşincisi, Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətlərin (MMC) tikinti ilə məşğul olması birmənalı şəkildə qadağan edilməlidir. Doğrudur, hal-hazırda mənzil sənədləri verilən zaman şirkətin statusunun MTK olması tələb edilir. Bununla belə, praktika göstərir ki, vətəndaşları aldadanlar da məhz MMC kimi fəaliyyət göstərən cəmiyyətlərdir. Məsuliyyəti məhdud olduğuna görə vətəndaşlar aldadılanda, onların qarşısında öhdəliklər yerinə yetirilməyəndə həmin quruma qanunvericiliklə təsir imkanı xeyli məhduddur. Onların qanuna əsasən məsuliyyəti məhdud olduğuna görə öhdəlikləri də məhdud olur. Bəzi hallarda aşkarlananda ki, MMC-lər vətəndaşları aldadırlar, o halda belə vətəndaşlara dəymiş ziyanı bərpa etmək mümkün olmur və ya vətəndaşların hüquqlarının qorunmasında problem yaranır.
Nəhayət, yeni tikilən və istifadəyə qəbul edilməyə mənzillərin alqı-satqısı üçün "Asan Xidmət"in nəzdində xüsusi elektron baza yaradıla bilər. Bütün alqı-satqı əməliyyatları ilə bağlı məlumatın həmin bazaya daxil edilməsi məcburi xarakter almaqla yanaşı, MTK-ların birbaşa alıcıya mənzil satması qadağan edilməlidir".

Ülviyyə Tahirqızı