Con Kennanın 70 il öncəki tövsiyyələri

Cavid

Rusiya nə istəyir? Artıq bu sual bir neçə ildir ki, Vaşinqton siyasətçilərinin beynini qarışdırıb. Lakin hazırda Moskvanın Krımda yerləşməsi, Suriyadakı hərbi kampaniyasının sərhədlərini genişləndirməsi və həmçinin öz ordusunu gücləndirməsi amerikalı liderləri daha çox narahat edir.
"U.S News and World Report" yazır ki, amerikanlar bu suala əvvəl də cavab verməli olublar. Belə ki, yetmiş il bundan öncə Con Kennan özünün məşhur "uzun teleqram"ında bu yöndəki suala öz baxışları ilə cavab vermişdi. Hərçənd ki, Kennan özünün 8 min sözdən ibarət olan rəsmi teleqramında tamamilə ayrı bir Rusiya haqqında danışır, amma buna baxmayaraq, hər halda ABŞ prezidentinin Kremllə bağlı yeni yanaşma işləyib hazırlaması üçün həmin teleqramı diqqətlə oxuması lap yerinə düşər.
Kennan öz teleqramını 1946–cı ildə ABŞ-ın Sovet İttifaqındakı səfirinin müşaviri işləyən zaman yazmışdı. Bu teleqramda o, SSRİ-nin davranış motivlərinin mənbəyi və soyuq müharibə zamanı ABŞ-ın hansı önləyici tədbirlər siysəti həyata keçirməsinin vacib olması barəsində öz baxışlarını qələmə almışdı.
Teleqramda konkret heç bir siyasi resept yox idi. Kennan tamamilə başqa məqsəd güdürdü. Soyuq müharibə dövründə Amerikanın SSRİ ilə bağlı strategiyasının siyasi konsepsiyasının böyük bir hissəsi Kennanın teleqramına söykənib. Onun məzmunu Vaşinqtonda böyük maraq yaratmışdı. Məhz bu teleqramda ABŞ-ın gələcək strategiyasının əsas prinsipləri təklif edilirdi.
Müasir vəziyyət bir çox aspektlərdə İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı SSRİ və ABŞ arasındakı münasibəti xatırladır. İosif Stalinin hərəkətlərindən narahat olan Vaşinqton ardıcıl strategiya işləyib hazırlamağa cəhd göstərirdi. Bu gün Vladimir Putin Rusiyasının qonşularını narahat etdiyi və Qərbin maraqlarına təhlükə törədiyi bir vaxtda, ABŞ yenidən ardıcıl və inandırıcı bir strategiya hazırlamalıdır.
Növbəti ABŞ prezidenti yeni strategiyanın hazırlanmasında Kennanın teleqramında irəli sürülmüş məsləhətlərə qulaq asaraq, üç əsas aspektə diqqət yetirməlidir.
Birinci - Rusiyanın hərəkətlərinin motivləri və mənbələrindən başlamaq lazımdır. Kennan yazırdı: "İlk mərhələdə biz onların hərəkətinin təbiətini anlamalıyıq".
Bunlar boş sözlər deyildi. Kennan Dövlət Departamentini başlıca strateji problemlərə müharibə dövründə necə yanaşılırdısa, o, cür diqqətlə və maraqla yanaşmağa çağırırdı. Çünki əgər düzgün diaqnoz qoyulmasa, onda müalicə aparmaq mümkün olmayacaq.
Son zamanlar Obama administrasiyası ABŞ və Rusiya münasibətlərini böyük dövlətlərin rəqabəti kimi xarakterizə etməyə başlayıb. Müdafiə naziri Eşton Karter bildirib ki, 1989-2014-cü illərdə davam edən bir qütblü dünyaya son qoyulub və onu, Rusiya və Çinin güclü dövlət statusu qazanması ilə çox qütblü dünya əvəz edib. Beləliklə, ABŞ-ın siyasətinin əsasında yeni düşüncə tərzi və yeni hərəkət tərzi dayanmalıdır.
Kennanın məntiqinə əsasən, yeni düşüncə tərzi Putin Rusiyasının motiv və məqsədlərinin dəqiq və hərtərəfli anlaşılmasından başlamalıdır.
İkincisi – İctimayyəti Rusiyanın hərəkətləri barəsində məlumatlandırmaq lazımdır. Kennan yazırdı ki, bu fakt mütləq dəyərləndirilməlidir.
"Gallup" institutunun 1990-cı ildə keçirdiyi sorğuya görə, o zaman Amerika ictimaiyyətinin Rusiyaya münasibəti ziddiyyətli idi. 2012-ci ilin sonunda aparılan sorğuya əsasən, əksər amerikalılar Rusiyaya simpatiya ilə yanaşırdılar və bu cür düşünənlərin sayı 60 faizi keçirdi. Lakin bu gün amerikalıların 65% Rusiyaya qarşı mənfi münasibət bəsləyir.
Amerika cəmiyyəti sadəcə soyuq müharibə dövründə özünün keçmiş rəqibi barəsində nə düşünməyin lazım olduğunu bilmir. Moskvanın motivlərinin və məqsədinin hərtərəfli analizi, ictimaiyyət və siyasətçilərin baxış prizması olmalıdır.
Üçüncüsu – Bütün dünya üzrə demokratik xalqları, institutları birləşdirməyə və möhkəmləndirməyə aktiv cəhdlər göstərmək lazımdır. Kennan məktubunda Sovet İttifaqının dünyada öz mövqeyini yaxşılaşdırmağa yorulmadan can atması barədə bəhs edirdi.
SSRİ öz məqsədlərinə təkcə hərbi güc vasitəsi ilə deyil, eyni zamanda özündə ticarəti, beynəlxalq təşkilatları, xalq hərəkatlarını və müxtəlif alyansları cəmləşdirən mürəkkəb və hərtərəfli strategiya hesabına nail olurdu.
Sosialist dünyasının qələbəsi Qərbin məğlubiyyəti demək idi və ya əksinə.
Bu gün həmçinin Putin də mürəkkəb və müxtəlif planlı strategiya tətbiq edir. Onun Ukraynada və Suriyada göstərdiyi hərbi güc nümayişi, digər dövlətlər arasında Rusiyanın mövqeyini möhkəmləndirmək üçün istifadə olunan və özündə iqtisadi, siyasi və sosial təzyiq üsullarını birləşdirən iri miqyaslı oyunun yalnız bir komponentidir.
Göründüyü kimi, Kennanın o zamanın liderlərinə ünvanladığı məktub indiyədək öz aktuallığını itirməyib.
Rusiya nə istəyir? Növbəti ABŞ administrasiyası bu suala mümkün qədər daha tez cavab hazırlamalıdır. Kennanın məktubunda isə bunun hansı yollarla və nə dərəcədə yaxşı konsepsiya vasitəsilə həyata keçirilməsi barəsində plana rast gəlmək olar.