ABŞ-ın "AJF&Associates, Inc." təşkilatı, Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqası ilə birgə 26 sentyabr 2016-ci ildə ölkədə ümumxalq səsverməsi (referendum) ilə əlaqədar "Exit-poll" sorğusu öncəsi sosioloji araşdırma aparıb. Sosioloji sorğunun keçirilməsində əsas məqsəd referendum ərəfəsində əhalinin səsverməyə hazırlığı və onların ölkənin siyasi həyatında iştirak səviyyəsinin, referendumla bağlı ictimai rəyin öyrənilməsi olub. Sorğuya ümumilikdə Azərbaycanın müxtəlif rayonlarından 1000 nəfər respondent cəlb edilib. Bunlardan 73,7% böyük şəhərlərdən, 10,1% kiçik şəhərlərdən, qalanları isə qəsəbə və kəndlərdən olub. Sorğuda iştirak edənlərin 49,6% qadın, 50,4% kişi olub. Sorğu ölkə əhalisinin yaş statistikası nəzərə alınaraq aparılmışdır və respondentlərin 35% – 30-39 yaş arası, 25,8% 18-29 yaş arası, 16,6% 40-49 yaş arası, 7,6% 50-59 yaş arası və yalnız 1,5% 70 və daha yuxarı yaşda insanlar olublar.
Məlumatda deyilir ki, sorğu vərəqindəki sualları təsnif edərək belə qruplaşdırmaq mümkündür:
1.Əhalinin Referendumla bağlı məlumatlılıq səviyyəsi.
2. Ölkənin hazırkı iqtisadi vəziyyətinə münasibət.
3.Əhalinin siyasi fəallıq səviyyəsi.
4.Konstitusiyaya ediləcək əlavə və dəyişikliklərə münasibət.
Əhalinin Referendumla bağlı məlumatlılıq səviyyəsinin öyrənilməsi məqsədilə qoyulmuş "Ümumiyyətlə, Azərbaycanda Milli Seçkilər və Referendum keçirildikdə Siz səsvermədə necə iştirak edirsiniz?" – sualına verilən cavablar aşağıdakı kimi olub. Respondentlərin böyük əksəriyyəti – 74,2% hər zaman referendumda iştirak etdiklərini bildiriblər. 82,9% respondent isə 26 sentyabr 2016-ci ildə ölkədə ümumxalq səsverməsində (referendum) iştirak edəcəyini bildirib. Belə ki, "Siz səsvermədə necə iştirak edəcəksiniz?" – sualına 76,8% "Əlbəttə ki iştirak edəcəyəm" və 6,1% "Ola bilsin ki, iştirak edəcəyəm" cavabını verib.
"Sizin qarşıdan gələn 26 Sentyabr ümumxalq səsverməsi-referendum- barədə hər hansı məlumatınız varmı?" – sualına 95% "bəli" – cavabını verib ki, bu da keçiriləcək Referendumla bağlı təbliğat, təşviqat kampaniyasının düzgün qurulduğunu və əhalinin siyasi proseslərə marağının yüksək səviyyədə olduğunu göstərir. Sorğu nəticəsində məlum olub ki, əhali Konstitusiyada dəyişikliklər aparılmasını dəstəkləyir. Belə ki, "Ümumilikdə, Siz 26 sentyabr referenduma çıxarılan konstitusiya islahatının lehinə və ya əleyhinəsiniz?" – sualına cavab olaraq respondentlərin 92,8 % Konstitusiyaya ediləcək əlavə və dəyişikliklərin lehinə olduqlarını bildiriblər.
Təhlil əsasında belə nəticəyə gəlmək olar ki, ölkədə aparılan islahatlar əhalinin yaşayış səviyyəsinə mənfi təsir göstərməyib. Bu fikri əhalinin iqtisadi və sosial vəziyyəti ilə bağlı verilən suallara cavablar da təsdiqləyir. Belə ki, "Fikrinizcə, bu gün ölkəmizin qarşısında duran ən vacib məsələ hansıdır?" – sualına cavab olaraq, respondentlərin böyük əksəriyyəti – 77,4% "Dağlıq Qarabağ münaqişəsi" – cavabını qeyd ediblər. Burada yalnız 5,8% - məşğulluq, 5,3% isə - iqtisadi məsələləri vacib məsələ kimi qeyd edib ki, bu da çox kiçik bir qism təşkil edir. Bu fikri anket vərəqində yer almış "Ümumiyyətlə, Azərbaycanda görülən tədbirlər nəticəsində proseslər necə cərəyan edir?" – sualına verilən cavablarda respondentlərin 91,4%-lə ölkədə inkişaf meylinin olduğunu göstərməsi də təsdiq edir.
Sorğu anketinin digər bloku əhalinin siyasi məsələlərə münasibətinin öyrənilməsi ilə bağlıdır. Burada "2015-ci ildə keçirilən Parlament seçkilərində hansı partiyanın namizədinə səs vermişdiniz?" – sualına cavab olaraq respondentlər say çoxluğu ilə - 92,8% - Yeni Azərbaycan Partiyasının namizədlərinə səs verdiklərini bildiriblər ki, bu da əhalinin mövcud siyasi hakimiyyətdən razılıq əlaməti kimi qəbul edilə bilər. Bu razılıq digər suallarla bağlı cavablarda da öz əksini tapıb. Belə ki, respondentlərin 98,4% əmindir ki, ölkə rəhbərliyi xalqı terror aktlarından qoruyur, 95,9% inanır ki, bir çox ölkələrdə qeyri-stabil vəziyyət olduğu halda Azərbaycan regionda ən stabil ölkədir.
Sorğu vərəqində Konstitusiyaya ediləcək əlavə və dəyişikliklər aşağıdakı kimi qruplaşdırılaraq bloklar şəklində təqdim edilib və bunun əsasında alınan nəticələr belədir:
Respondentlərin 86,4%-i Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyətinin quruluşunda, 89,1%-i Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizliyi və müdafiəsi ilə bağlı, 88,9%-i İnsan hüquqları və onların təminatı sahəsində və 84,2%-i Azərbaycanda sosial təminatlarla bağlı dəyişikliklər edilməsinə razı olduqlarını bildiriblər.
Aparılmış sosioloji sorğunun nəticəsi kimi qeyd edə bilərik ki, 26 sentyabr 2016-ci ildə ölkədə ümumxalq səsverməsinə (referendum) hazırlıq həm hakimiyyət, həm də əhali səviyyəsində qənaətbəxşdir. Belə ki, əhali referendumla bağlı məlumatlıdır və bu, dövlət səviyyəsində aparılan təbliğatın müsbət gedişindən xəbər verir. Ümüd etmək olar ki, 26 sentyabr 2016-ci ildə ölkədə ümumxalq səsverməsi (referendum) zamanı keçiriləcək Exit-poll sorğularının nəticələri apardığımız sosioloji sorğunun nəticələri ilə uyğun olacaq.