Cavid

Suriya yeni beynəlxalq qaydada postkomunizmə keçidin varisi olan bir müharibənin mərkəzindədir və bu müharibə sürətlə yayılır. Soyuq müharibənin ideologiyasızlaşmış və aktuallaşmış forması olan bu "isti" müharibə ərəb-qərb və ərəb-asiya xəttlərini qarşılaşdırır və kəskin şəkil alır. Artıq vəziyyət geri dönüşü olmayan bir nöqtəyə çatıb. İslamçı müxalifət qüvvələrinin fəaliyyəti az-çox dərəcədə təxmin edilirdi və bu rəsmi Moskva tərəfindən də proqnozlaşdırılmışdı. "Mondialisation" yazır ki, V.Putinin fikrincə, radikal islamçıların qalxması əcnəbi güclərin müdaxiləsi nəticəsində baş verdi. Onlar bu qüvvələri təchiz edir və ölkənin suverenliyinin təhlükəyə atıldığına önəm vermirlər, Suriya böhranını yenidən "oyuna" qayıtmaq üçün bir bəhanə kimi görürlər. Tənqidi cəhətdən yanaşaraq deyə bilərik ki, olduqca səbrlə Suriya hökümətində qeyri-stabillik yaratmaq məqsədilə ərəb-qərb koalisiyası qurulub, qiyamçılara dəstək verilib və onlar hər cür ləvazimatla təmin olunub. Hətta Suriya sərhəddi yaxınlığında bunun üçün düşərgələr də salınıb. Moskva "ərəb baharının" öz cənub ətrafınadək yayılmasından narahatdır.
Suriyanın Rusiyadan kömək istəməsi bu vəziyyətdə məntiqli görünür. Xüsusilə də Suriyanın informasiya mənbələrini genişləndirmək istəməsi vacibdir. Bu günədək qərb mətbuatı tərəfindən "öz xalqını qıran" adlandırılan B.Əsədə qarşı birtərəfli informasiya müharibəsi aparılıb. Çünki bütün ölkə 2003-cü ildə İraqda ( 2011-ci ildə Liviyada ) oynanılan senarini xatırlayır. Suriya yaxşı bilir ki, vəziyyətin belə davam etməsi ölkəyə demokratiyanı müdafiə etmək adı altında hərbi müdaxilə edilməsinə gətirib çıxaracaq. 2013-cü il aprelin 23-də Suriyanın informasiya naziri Omran Əl Zohbi Moskvada səfərdə olarkən Rusiya Dövlət Dumasında deputatların qarşısında çıxışı zamanı belə demişdi: "Siz də bilirsiniz ki, onlarla informasiya agentliyi və televiziya kanalı bizə qarşı informasiya müharibəsi aparır. Eyni zamanda da Suriya televiziya kanallarının peykə çıxışı yoxdur". Suriya rəhbərliyinin fikrincə, beynəlxalq mediyanın böhran barədə dezinformasiya aparması daha qlobal həddə çatıb, Suriya rejiminin devrilməsinə və böhranın regiona yayılmasına yönəlib (Moskvanın iddia etdiyi kimi). Gündəlik yayılan informasiyaların mənbələrindən biri də Suriya insan hüquqlarını müdafiə edən, Londonda yerləşən qeyri-hökümət təşkilatıdır. Bu təşkilat qatı B.Əsəd əlehidarı, "müsəlman qardaşları"nın tərəfdarıdır. Qərb mətbuatının apardığı bu anti-təbliğatın etibarlılığı sual doğurur. Böhranın əvvəlindən etibarən rəsmi Moskva bu QHT nın legitimliyinə etiraz edirdi. Bu vəziyyət qərb ictimai fikrinin "suriyalı diktator"a qarşı çevrilməsi ilə nəticələndi. Güclü və potensial hərbi-siyasi müdaxilə üçün bir ön mərhələ olaraq bu informasiya strategiyasının proqramlaşdırılmış nəticəsi qiyamçılara qarşı müxtəlif xarici dəstəyə haqq qazandırmaq oldu. Suveren xalqların "xoşbəxtlik və hüquqları" naminə "azadlıq" müharibəsinə haqq qazandırıldı. Bununla belə, BMT-nin sorğu komissiyasının rəhbəri Paulo Pinheiro bildirib ki, "bu qiyamçıların əksəriyyəti demokratiya haqqında düşünmürlər, onların məqsədi tamam başqadır". İnformasiyanın belə manipulyasiya edilməsi prezedent Əsəd üçün narahatlıq yaradan xəbərlərin yayılmasına imkan verir ki, bunlardan da biri iki ildir ortaya atılan və artıq İraqda öz bəhrəsini vermiş bir xəbər, rejimin "kimiyəvi silahdan istifadə etməsi"dir. Obama düşünür ki, bu artıq aşılması mümkün olmayan "qırmızı xəttdir" və anti-Əsəd qüvvələri üçün isə əlverişli bir siyasi vəziyyətdir. Obamanın bu xəbərdarlığı Suriya müxalifətini dünya ictimaiyyətini inandırmaq məqsədi daşıyan, ABŞ-ın müdaxiləsi ilə sürətləndirilə biləcək, qadağan olunmuş xətti keçmək kimi bir hiyləgər strategiyanı reallaşdırmağa təhrik edər. Bu senari reallaşdırılmaqdadır.
Rusiya təhlükəsizlik şurasının rəhbəri Nikolay Petruçov vasitəsilə qadağan olunmuş qazdan mümkün istifadə ilə bağlı təkzibedilməz sübutların olmadığını əsas gətirərək belə bir sual ortaya qoydu: "Suriya hakimiyyətinin indiki vəziyyətində bu silahı istifadə etməkdə nə kimi marağı ola bilər? Bu durumda belə silahdan istifadə yalnız özünə təhlükə yaratmaqdan başqa bir işə yaramaz. Rəsmi Dəməşq də heç vaxt özü üçün təhlükə yarada biləcək bir addım atmaz."
Bir ay sonra, 4 iyun 2013-cü ildə Suriyada insan hüquqları pozuntuları barədə sorğu komissiyası kimiyəvi silahdan istifadədə münaqişə tərəflərinin hər ikisinin günahkar olduğunu qeyd etdi. Bu halda kim kimi manipulyasiya edir? Ajans "Frans Press" xatırladır ki, 2011-ci ilin sentyabrından Bernard Henri Levi saytı iddia edirdi ki,"Əsədin qatilləri qiyamçı Homs şəhərinin yaxınlığında, Əl Rəstan bölgəsində zəhərli qazdan istifadə edərək hava əməliyyatı aparıblar".
12 mart 2012-ci ildə Amerika milli məlumat departamentinin rəhbəri Ceyms Klapperin Senata təqdim etdiyi illik hesabatda bu təhlükə təsdiqləndi. O qeyd etdi ki, "Suriya kimiyəvi silahlar üzərindəki araşdırmalarını uğurla davam etdirir, ippit qazı və neyroplejik ehtiyatını artırır. Biz düşünürük ki, artıq rəsmi Dəməşk kimiyəvi silahdan istifadəyə imkan verən vasitələr və bombalar əldə etməyə nail olub". Bir il əvvəl Klapper yenidən bildirdi ki, ABŞ Suriya bu silahlar üzərində nəzarəti itirməsin deyə müşahidələr aparır. Bəzi ekspertlər isə Dəməşqin bu silahlardan istifadə etdiyindən şübhələnir. Bütün hallarda kimiyəvi silah Amerikanın Suriyaya müdaxilə etməsi üçün bir hərəkətverici siqnal rolunu oynaya bilər. Bir qədər sonra, 22 iyul 2012-ci ildə "Le Fiqaro" iddia etdi ki, "Suriyadakı kimiyəvi silahlar müşahidə altındadır".
2013-cü il aprelin 26-da ABŞ Suriyada kimiyəvi silahdan istifadə ilə bağlı sübutlarının olduğunu elan etdi, bunu Washington post Ağ evin Pentaqon rəhbəri Çak Hagelə Abu Dabi də olarkən göndərdiyi rəsmi məktuba istinad edərək bildirdi. Mətubda bildirilir ki, "Suriyada az miqdarda kimiyəvi silahdan istifadə edildiyinə dair sübutlar var". Məktubda o da qeyd olunurdu ki, siyasi nəticə çıxarmazdan əvvəl bu sübutlar araşdırılmalıdır. Hagel qeyd edib ki, "biz bu silahların mənbəyini dəqiq bilmirik, ancaq düşünürük ki, mənbə B.Əsəd rejimidir. Biz fakt və informasiyaları daha da dəqiqləşdirməliyik. Biz istifadənin yeri və silahın təbiəti ilə bağlı tam məlumatlı deyilik".
10 may 2013-cü ildə Türkiyə də hadisələrlə bağlı açıqlama verdi. O zamanki baş nazir R.T.Ərdoğan Suriyanın qadağan olunmuş silahdan istifadə etdiyinə dair sübuta malik olduğunu etiraf etdi. Amerikanın NBC televiziyasına müsahibəsində Ərdoğan bu istifadənin yeri və tarixi ilə bağlı açıqlamalar vermişdi: "Bu silahdan xəsarət alanlar Türkiyə xəstəxanalarında müalicə alır, artıq Suriyanın belə silahdan istifadsinə heç bir şübhə yoxdur. B.Əsəd rejiminin sonu artıq çatıb". Nəhayət, mayın 20-də Böyük Britaniya da Uilyam Haqu vasitəsilə anti-Əsəd təbliğatına qoşuldu: "Suriya höküməti ittihamları rədd etsə də biz onların qadağan olunmuş silahdan istifadə etdikləri ilə bağlı şahidlər və sübutlara malikik. Bu gün də Əsəd hakimiyyətini günahlandırmaq üçün tutarlı bir sübut yoxdur, orta yalnız fərziyyələr var. Məsələ isə sadəcə "İrak sindromu"nu yenidən aktivləşdirməkdən ibarətdir. Əl Zohbi bildirmişdi ki, "Suriya heç vaxt kimiyəvi silahdan istifadə etməyəcək, bunun səbəbi onun beynəlxalq qanunlara və müharibə qaydalarına hörmət etməsi deyil, sadəcə mənəvi və humanitar problem yaratmaq istəməməsidir". Rəsmi Moskva qeyd edir ki, bütün bu qeyri-dəqiq xəbərlər Suriyaya hərbi müdaxilə ilə nəticələnə bilməz. Rusiyanın Yaxın şərqlə bağlı müşaviri Mixail Boqdanov bildirib ki, "əgər kimiyəvi silahdan istifadə ilə bağlı tutarlı sübutlar varsa onları göstərmək lazımdır". Moskva "Liviya modeli"nin təkrarlanmasından narahatdır.
2013-cü il 6 may tarixində Suriyada zorakılıqla bağlı BMT nin mütəqil araşdırmalar komissiyasının üzvü Karla Del Ponte "qaniçən" Əsədin kimiyəvi silahdan istifadə ilə bağlı əmr verməsi barədə şübhələrin "sübut olunduğu"nu bildirdi. Cəsarətlə "qiyamçılar"la bağlı ittihamlara qayıdan K.Ponte bildirdi ki, "güclü və konkret şübhələr olsa da, ancaq onlar hələ tam sübuta yetirilməyib, çünki xəsarət alanlar artıq sağalıb". Daha sonra İsveçrə hakimiyyəti açıqlama verdi ki, "qadağan olunmuş silahdan hökümət qüvvələri deyil, qiyamçılar istifadə edib". Bir neçə saat sonra K.Pontenin təqdim etdiyi nəticələr araşdırma komissiyası tərəfindən təkzib edildi: "Komissiya hələ kimiyəvi silahdan istifadə ilə bağlı lazımi sübutu əldə edə bilməyib".
Bu ittihamlar elə ittiham olaraq da qaldı, lazımi dəlil əldə edilmədi, ortada yalnız fərziyyələr qaldı. Eyni zamanda da Suriyanın üsyançıların 19 mart 2013-cü ildə Alepdə kimiyəvi silahdan istifadə etdikləri barədə araşdırma tələb edən BMT-ə ünvanladığı məktub da ört-bastır edildi. Rusiyanın BMT-dəki daimi nümayəndəsi Vitali Çurkin: "Biz BMT-yə Suriyanın Alep bölgəsində kimiyəvi silahdan istifadə ilə bağlı tələb etdiyi araşdırmanı müxtəlif bəhanələrlə geciktirməkdən əl çəkməyi məsləhət görürük".
Bu gün günahkarlıq fərziyyəsi altında bir ictimai fikir yayılır, çünki bu işdə maraqlı güclər "diktator" Əsədə qarşı əks-təbliğat aparırlar. Məqsəd isə hakimiyyətə gəlmək üçün hərbi qiyamdan başqa yolu olmayan radikal müxalifət qüvvələri üçün çətin olan Əsədin hakimiyyətdən kənarlaşdırılmasını sürətləndirməkdir. Bu fərziyyəni Rusiya diplomatiyasının rəhbəri Sergey Lavrov irəli sürüb: "Biz düşünürük ki, milli koalisiya və onun sponsorları hər hansı bir siyasi təşəbbüsün əlehinədir və ölkəyə hərbi müdaxilə edilməsi üçün çalışırlar".