Elşən Karaca: “Hamımız böyük bir həyat ağacının budaqları kimiyik”

Antalya Böyükşəhər Bələdiyyəsi Bülent Ecevit Mədəniyyət Mərkəzində azərbaycanlı rəssamlar Bəhram Xəlilov və Elşən Karacanın “Töz” şamanik art performansı və sərgisi keçirilib.
Bildirək ki, “Töz” sərgisi rəssamlar Bəhram Xəlilov və Elşən Karacanın birgə həyata keçirdikləri şamanik-fəlsəfi sənət layihəsidir. Layihənin adı qədim türk mifologiyasında yer alan və varlığın ilkin substansiyası, mahiyyətin başlanğıcı anlamını verən "Töz" anlayışından qaynaqlanır. Töz – nə maddədir, nə də təkcə enerji. O həm maddənin ruhudur, həm də ruhun maddəyə çevrilməsindəki ilkin impulsdur.

Ruhani təcrübənin sənət dilində ifadəsi…

Sərgi qədim türk inanc sisteminin təbiətlə harmonik bağlılığını, ruh və maddə arasındakı münasibətləri araşdırır. Rəssamlar yaradıcı proses zamanı qədim şamanik ritual ritmlərindən istifadə edərək özlərini trans vəziyyətinə daxil edir və bu yolla beş əsas elementin (su, hava, od, torpaq və ruh) enerjisini qavrayaraq kətana köçürürlər. Bu proses yalnız vizual təzahür deyil, həm də ruhani təcrübənin sənət dilində ifadəsidir.
Sərgidəki hər bir əsər təkcə təbiətə dair bir simvol deyil, eyni zamanda insan təfəkkürünün və varlıq şüurunun min illərlə formalaşan energetik kodlarının rəsmi kimi oxunur. Bu, sənət dili ilə aparılan ruhani araşdırma, insanın öz kökünə – təbiətə, ritmə, elementlərə və ilkin mənaya dönməsini təşviq edir.

Sənətin şəfalanma vasitəsi

“Töz” sərgisi bizi suyun şəffaflığında, odun təmizləyici qüdrətində, torpağın səssiz sabitliyində, havada daşınan nəfəsdə və ruhun izaholunmaz yüngüllüyündə özümüzü yenidən tanımağa çağırır. Bu sərgi sənətin bir şəfalanma vasitəsi, yaddaşın bir kod daşıyıcısı və varlığın ritmini xatırladan sükutlu bir dua olduğunu xatırladır.
Kimsə özünü od adamı və ya su qadını hesab edir. Kimsə özünü əkinçi və ya inşaatçı hesab edir, kimsə döyüşçü və dağıdıcı, sürücü və ya yaradıcıdır... Amma xaosun universal nizamı ilə bizim özümüz arasında biz çox vaxt ehtiyacdan, istəkdən, mühitdən və ya vəziyyətdən və fərdi imkandan asılı olaraq rolları dəyişirik.
Biz xaos nizamı ilə əhatə olunmuşuq, ondan öz çərçivələrimizi qurmağa çalışırıq. Biz daim dəyişməyimizə baxmayaraq öz çərçivələrimizə əməl etməyə sadiqik. Biz də mütləq başqalarını, şəxsi anlayışın ciddi qaydasında “formalaşdırırıq”. Biz özümüzdə kifayət qədər olmasına baxmayaraq ətrafdakı xaosu təsnif etmək üzərində yorulmadan çalışırıq. Naməlum qorxudan, proqnozlaşdırıla bilməməkdən və ya əbədiyyətin olmamasından xilas olmaq üçün özümüzü tanrılarla, elementlərlə, heyvanlarla, müəyyən fiqurlarla və ya formalarla əlaqələndiririk.

Hamımız yerdən gəlmişik

Başlanğıcda sosial şəxsiyyətimiz stereotipik kateqoriyalardan ibarətdir: kişi, qadın, uşaq və s. Biz özümüz üçün sərhədlər qururuq, özümüzü yadplanetlilərdən, naməlumlardan, xaotiklərdən qoruyub müəyyən fiqurlara çevrilirik. Amma hamımız yerdən gəlmişik, 80% mayeyik, arzularla yanırıq, fikirlər isə küləyin sürəti ilə irəli-geri uçur. Bütün bunlarla, yumşaq desək, qaya kimi inadkarıq. Biz müxtəlif faizlərdə olan bütün beş elementdən ibarət bir çoxuyuq.
Biz əbədi xaosla mübarizə prosesində müəyyən edilmiş çərçivəyə ciddi yanaşırıq. Amma biz nə qədər əbədi yaşasaq, məkan-zaman mövqeyində, əbədiliyin əmr və qanunları ilə toqquşduqca öz məhdudiyyətlərimizi itiririk (tərcihən). İstənilən məkan-zaman dövründə daimi eqosentrik mövqeyimizə baxmayaraq onunla, kainatla əlaqəmizi anlamağa başlayırıq. Sonra biz bu vəziyyəti nirvana, ilham və ya ekstaz adlandıraraq onun içində əriyirik. Xoşbəxtlik, ruhda yüngüllük, əbədi və daim dəyişən ilə vəhdətinin işıqlandığı anda baş verir.
Rəssam Elşən Karaca bu layihədə insanlığın əsasən ortaq inanc kodlarına sahib olduğunu, fərqli coğrafiyalarda fərqli adlarla səslənsə də, təməl düşüncə və ruhani anlayışların birləşdiyini vurğulayır. Onun əsərlərində, qədim türk mədəniyyətindəki fəlsəfi baxışların yalnız türk coğrafiyası ilə məhdudlaşmadığı, bu düşüncələrin bütün dünyada paralel təzahürlərinin olduğu ifadə olunur. E.Karaca sənət vasitəsilə insanları birliyə və təbiətlə harmonik birgə yaşamağa dəvət edir və “Töz” anlayışını bu çağırışın ruhani və fəlsəfi simvoluna çevirir.

Elşən Karaca sərgi ilə bağlı “Xalq Cəbhəsi”nə verdiyi açıqlamada deyib: “Biz bu layihədə adət-ənənələrin qorunub saxlanması üçün ailə dəyərləri kimi çox vacib olan cəmiyyətin mədəni köklərinə toxunduq. Hamımız böyük bir həyat ağacının budaqları kimiyik. Zamanın gözdən gizlətdiyi köklərdən və bir-birinə qarışan tək gövdədən böyüyən biz də budaqlar kimi instinktiv olaraq işığa uzanırıq, müxtəlif kölgələr salırıq. Özümüzü, eləcə də düşüncələrimizi kənardan görmək üçün öz mövqeyimizdən ayrılana qədər bu şəkildə hərəkət edirik. Əsl qadın “suyu” qopan, ana olduğu an olur, təbii qismətlə. Oğlan ailəsinin, anasının, atasının asılılığından uzaqlaşanda kişi olur, özünü yandırmağa, öz ocağının odunu qorumağa qadir olduğunu sübut edir”.

Qeyd edək ki, sərgi və performans türkiyəli və xarici izləyicilərin böyük marağına səbəb olub.